The Science House Column 029: De maat van de mens

Ik moet een jaar of tien geweest zijn. Ik had ergens gelezen hoe groot de Zon en de Aarde waren en hoever ze van elkaar stonden. Respectievelijk bijna 1.400.000 km voor de diameter van de Zon, ruim 12.500 km voor die van de Aarde en 150 miljoen km voor de afstand tussen beide. Leuke getallen, maar ik had geen idee hoe groot dat allemaal was. Ik wilde dat zién. Ik had toen niet de goede kennis van schalen, laat staan gelijkvormigheden, dus deed ik wat essentieel rekenwerk: ik bleef delen door 2 en 10 tot ik iets tastbaar had in mijn wereld van menselijke afmetingen: een zonnetje van een tennisbal groot, de Aarde, hmmm, net geen millimeter, een fijn puntje met de balpen zou volstaan, en de afstand Zon – Aarde was nu herleid tot 7,5 m. Ik tekende de Zon op een blad papier, plakte daarachter een 25-tal bladeren en zette dan een fijn stipje voor de Aarde. De hele sliert legde ik vanuit de eetkamer door de keuken tot in de hall. Ik legde me neer bij dat ontieglijk kleine puntje  van de Aarde en keek naar de 'Zon' – 7 en een halve meter ver – in de hoop te begrijpen hoe ver dat was. Ik beeldde me geconcentreerd in dat ik in de ruimte boven de Aarde zweefde en naar de Zon keek. Mijn moeder moest over me heen stappen om de keuken binnen te kunnen. Maar ik begreep het niet.

Ik begrijp het nog steeds niet. En ik heb zo’n sterk vermoeden de rest van de mensheid evenmin. We spreken over afstanden in miljoenen en miljarden kilometers, zelfs in lichtjaren, dat zijn tienduizenden miljarden kilometers. In het middelbaar leren ze met getallen werken in 'wetenschappelijke notatie': 10 tot de 6de, 10 tot de 9de, 10 tot de 12de met de losse pols. Maar wie beseft wat die getallen voorstellen? Voyager vliegt  uit het zonnestelsel aan een snelheid van meer dan 60.000 km per uur, wij draaien rond het centrum van de Melkweg aan 220 km per seconde, licht raast door het heelal aan 300.000 km per seconde… En wij happen al naar adem als de trein passeert aan 120 km per uur.

Youtube staat vol met video’s die ons willen doen aanvoelen hoeveel één miljard is of hoeveel eigenlijk het aantal van het getal van Avogadro voorstelt (10 tot de 23ste: begin er niet aan). Frank Deboosere heeft een website die het aantal seconden telt vanaf 25 mei 2012. We schrijven juni 2025 en we zitten nog niet eens aan een half miljard. We kunnen afstanden, tijden, snelheden wel neerschrijven als een getal. Het betekent niet dat we vatten hoe groot of uitgebreid die dingen wel zijn. Ik betwijfel zelfs of we dat ooit kunnen. We groeien op in een tastbare wereld van bakstenen, kopjes koffie, literflessen, schoenen maat 42, voorbijsnorrende auto’s, overvliegende vliegtuigen, dagen en weken en jaren. We kunnen neerschrijven dat de Aarde 4,5 miljard jaar oud is, dat de Melkweg 100 miljard sterren bevat en dat het waarneembare heelal dik 40 miljard lichtjaar ‘groot’ is, maar hebben we daar een voorstelling van?

Na mijn succesvolle simulatie van de afstand Zon - Aarde met mijn 25 A4 bladeren aan elkaar geplakt, besloot ik een stapje verder te gaan – deze keer de afstand tot de volgende ster – Proxima Centauri. Gewoon een dikke 4 lichtjaar ver. Ik kreeg echter schrik om nieuw papier aan mijn moeder te vragen… Ik moest bladen plakken tot Istanbul.

Tekst: Ignaas Declercq, The Science House – 29/06/2025