The Science House Column 030: Het lot van de kosmologie

Kosmologie moet volgens mij een van de oudste wetenschappen zijn. 

Het is maar normaal ook.  Wie al ooit (en ik hoop velen) ’s nachts de tijd genomen heeft om rustig en lang naar de sterrenhemel te kijken, kan bijna niet anders dan verwonderd zijn over het schouwspel. En verwondering is nu eenmaal een sterke motor voor wetenschap. Dan begint het analyseren, het nadenken, het zoeken naar verbanden en oorzaken en uiteindelijk het opstellen van modellen. 

Het probleem bij kosmologie is dat het vak, zuiver op de graat gezien, moeilijk een wetenschap in de typische zin van het woord kan genoemd worden. De standaard wetenschappelijke methode bestaat er in een (wiskundig) model van het fenomeen te ontwikkelen. Aan de hand van dit model kunnen dan voorspellingen gemaakt worden. In experimenten daarna kan men dan nagaan of het resultaat van die proeven overeenkomt met de voorspellingen. Komen die overeen, dan kan men het model behouden – voorlopig althans. Komen die niet overeen, dan moet het model verworpen of aangepast worden. Dit proces heet falsificatie: experimenten bedenken die in tegenspraak kunnen zijn met de voorspellingen. Zo evolueert de wetenschap. Je hebt het trouwens al door: met deze methode ben je nooit zeker van je model. Maar dat is het lot van de wetenschapper.

De kosmologie nu. Er is maar één gebeurtenis: er is een heelal. Daar moeten we het mee doen. We kunnen moeilijk in een laboratorium een nieuw heelal maken op basis van een of ander model en dan zien of dat een universum oplevert zoals het onze. We kunnen dus geen experimenten uitvoeren.

Slimmeriken kunnen wel voorspellingen uitrekenen in de aard van “als dit en dit iets anders was, dan moet vandaag dit en dit zo zijn” – maar dat is dan ook het enige dat mogelijk is.

Met andere woorden – het ontstaan en de situatie van het universum is voer voor veel ideeën en fantasieën: van een Big Bang naar een Big Crunch naar een stuiterend heelal dat voortdurend uitzet en weer ineenstort, van een multiversum waar er een heleboel heelallen zijn naar een heelal in een zwart gat, van een simulatie op een computer naar een complete illusie. En dan vergeet ik nog een heleboel andere ideeën. 

Copyright afbeelding: ESA - C. Carreau

De meeste van deze modellen zijn geen losse fantasieën maar doorwrochte wiskundig onderbouwde theorieën. Toch houd niks je tegen om te beweren dat ons universum een balletje is dat dobbert in de tomatensoep van Zeus of zo.

Maar misschien kan die bewering snel gefalsifieerd worden.

Ik blijf alvast ’s nachts verwonderd naar de hemel kijken.

Tekst: Ignaas Declercq, The Science House – 23/09/2025