2025-02 Ken je klassiekers: De Olifantenslurfnevel
Sommige olifanten hou je liever ver weg van je porseleinwinkel… maar gelukkig bevindt de olifant in deze rubriek zich ver genoeg van onze broze aardbol.
Onderwerp en identificatie
Classificatie: IC1396A
Locatie: constellatie Cepheus
Afstand: 2.500 à 3000 lichtjaar
Grootte: 20 lichtjaar
Beeld
Copyright afbeelding: Bart Delsaert - Astrophotography
Emissienevel
Op zo’n 3.000 lichtjaar van ons verwijderd, in het sterrenbeeld Cepheus, bevindt zich de emissienevel IC1396. Diep binnen deze nevel is een kleinere nevel te zien, waarvan de opvallende vorm doet denken aan een olifantenhoofd met slurf, daarom wordt het er ook naar vernoemd. Deze kleinere nevel, ook IC1396A genoemd, heeft een lengte van ongeveer 20 lichtjaar en maakt deel uit van de gehele nevel IC1396 die zich uitspant over zo’n 100 lichtjaar. Dit alles bevindt zich in de buurt van de constellatie Cepheus, te zien aan de noordelijke sterrenhemel in de circumpolaire zone, dus heel het jaar zichtbaar.
De nevel IC1396 is een emissienevel, dit wil zeggen dat de gas- en stofdeeltjes verhit worden door het licht van één of meerdere nabije jonge sterren waardoor deze zodanig heet worden dat zij zelf gaan oplichten.
Specifieke vorm
Het is even zoeken in de grote IC1396 nevel, maar al snel valt de kleinere olifantenslurfnevel op door zijn specifieke vorm: bovenaan het hoofd, waar de nevel breder is, en daaronder de slurf, in de vorm van een langwerpige compacte, donkere en massieve massa. Bovendien doet een kleine opening in het denkbeeldig hoofd van de olifant denken aan een oog. De oren, lijf en poten denk je erbij en je begrijpt al snel waarom de nevel Elephant'sTrunk Nebula wordt genoemd!
De opening die het oog suggereert zou het gevolg zijn van de sterke sterrenwinden van enkele nabije sterren die al miljoenen jaren oud zijn, wat in de sterevolutie echter nog relatief jong is.
De specifieke 'slurf'-vorm van de nevel is het gevolg van nieuw ontstane sterren in de nabijheid die een immens sterke straling uitzenden. Deze sterrenwind blaast gas en stofdeeltjes in de nevel weg, maar sommige gas- of stofdeeltjes zijn te sterk en vormen een scherm om de weggeblazen materie vast te houden, wat zo de langwerpige, compacte en ondoordringbare massa creëert.
Dit soort nevels wordt ook elders in het universum teruggevonden, zo bijvoorbeeld behoren de Zuilen der Schepping in de Adelaarsnevel of de Paardenkopnevel in het sterrenbeeld Orion ook tot de groep van zogenaamde olifantenslurfnevels.
Waarnemingen
De materie in de nevel is erg compact en donker waardoor het niet mogelijk was om in zichtbaar licht te zien wat er zich binnenin afspeelde. Maar in 2003 maakte de Spitzer Space Telescope van de NASA beelden in infrarood en plots bleek dat de nevel een ware kraamkamer was van wel honderden nieuwe jonge sterren. Deze zouden slechts 100.000 jaar oud zijn, in de sterevolutie zijn dit jonge sterren, als men bedenkt dat de levensduur van een ster varieert van enkele miljoenen tot miljarden jaren. Niet alleen sterren worden er gevormd, maar uiteindelijk zullen ook planeten en manen rond deze nieuwe zonnen roteren.
De Spitzer Space Telescope werd in 2003 door de NASA in een baan om de Zon gebracht met de missie om waarnemingen in infrarood uit te voeren. Daardoor kan men door donkere, compacte stofwolken kijken en ontdekken wat er voor het zichtbare licht verborgen blijft. De telescoop was ontworpen om slechts enkele jaren operationeel te zijn, maar uiteindelijk werd hij pas in 2020 gedesactiveerd. Tot zolang maakte hij spectaculaire beelden van verre planetaire nevels, nieuwe stervormingen en zelfs exoplaneten.
Zelf waarnemen?
Omdat Cepheus in de noordelijke circumpolaire hemelzone ligt, d.w.z. sterren die het hele jaar door boven de noordelijke horizon zichtbaar blijven, kan de Olifantenslurfnevel ook heel het jaar door worden waargenomen. Een heldere winterhemel is wel een pluspunt. Niet te zien met het blote oog of verrekijker, maar met een telescoop kan het object worden waargenomen. Trek een denkbeeldige lijn van de ster Alderamin naar het zuidwesten en daar vind je IC1396. Aan de rand van de nevel bevindt zich de kleinere IC1396A.
Copyright afbeelding: Stellarium
Eveneens in de IC1396 kan men met veel fantasie een kamelenkaravaan zien die zich naar de Olifatenslurfnevel lijkt te verplaatsen. Olifanten, kamelen… wie weet welke dieren zich nog verschuilen in onze kosmische dierentuin…
Meer info
Blowin' in the Stellar Wind | NASA Jet Propulsion Laboratory (JPL) - 2024
Elephant’s Trunk Nebula - Let's Talk Stars
Tekst: Martine De Wit, maart 2025