Michiel Dusar - De geologische tijdschaal als maatstaf voor de evolutie van Planeet Aarde

De Aarde is een zichzelf hernieuwende planeet, in voortdurende verandering en onderhevig aan zeer snelle maar ook uiterst langzame processen. De theoretische achtergrond hiervoor is dat de geologische processen niet alleen de aardoppervlakte hebben gemodelleerd zoals die nu is, maar dat die geologische processen nog steeds werkzaam zijn of in werking kunnen treden. De huidige staat van de Aarde is voor de geologen slechts een momentopname, waaruit hij wel de voorgeschiedenis kan afleiden en de verdere evolutie moet voorzien. In vergelijking met andere planeten is de Aarde een levende planeet, met een eigen metabolisme en onderhevig aan evolutie.

Twee grondbeginselen bepalen het uitzicht van de Aarde: de wisselwerking tussen interne en externe dynamiek met de daaraan gekoppelde grote kringlopen en de impact van het leven. Deze mechanismen samen met de belangrijkste fasen in de aardgeschiedenis worden kort voorgesteld en illustreren het geologisch belang van de biosfeer.

De Aarde is haar eigen geschiedenisboek, informatie over de vroegere toestand kan uit het aardse archief worden ontsloten. De stratigrafie gaat op zoek naar sporen van vroegere gebeurtenissen die het verloop van de tijd markeren. Deze kunnen zowel het gevolg zijn van een vooraf vastgelegd scenario als van een onverwachte ramp (zoals de geschiedenis van de dino’s heeft duidelijk gemaakt). Op schaal van de geologische tijd zullen catastrofale (= relatief snelle) natuurlijke gebeurtenissen een belangrijker rol spelen dan er in de menselijke geschiedenis aan wordt toegekend, ook al zijn er evidente raakvlakken (bv. de bijbelse zondvloed).

De aardgeschiedenis kan net als de menselijke geschiedenis worden onderverdeeld in tijdperken op basis van ouderdom of van stijlkenmerken, dus een absolute en een relatieve tijdschaal die elk hun belang en toepassing hebben. Dit kan best worden geïllustreerd aan de hand van 500 miljoen jaar Belgische geschiedenis.

Tot slot wordt teruggekoppeld naar het hic et nunc in onze samenleving alsof de pijl van de tijd tot stilstand is gekomen en het heden het eindpunt is van de evolutie, waar tegenover het besef van ‘deep time’ groeiend is, een besef dat ontelbare generaties boeren hebben gehad maar niet hun leiders of geschiedschrijvers (aarde vs Aarde). Desondanks wordt de impact van de mens op het systeem Aarde steeds groter en wordt de vraag gesteld of en waarom wij in een nieuw geologisch tijdperk zijn beland, het Anthropoceen.

Michiel Dusar is wetenschappelijk medewerker aan het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, gewezen hoofd van de Belgische Geologische Dienst en docent aan de faculteit Architectuur & Kunst van de UHasselt.

Aanvang: 15 uur
Toegang: 3 euro
Wie lid is van MIRA kan gratis deelnemen of aan de helft van de prijs.