Hoger Onderwijs
Voor studenten uit het hoger onderwijs kan MIRA voor een aantrekkelijk en verscheiden programma zorgen.
Hieronder staat een overzicht van wat MIRA zoal te bieden heeft. Zoals je zal merken is dat een heel ruim aanbod, in de loop van een geleid bezoek is het onmogelijk om alle onderwerpen aan bod te laten komen.
Daarom moet er een keuze gemaakt worden uit het totale aanbod. Bij de gekozen onderwerpen zullen de educatieve medewerkers van MIRA graag dieper op de materie ingaan. Zeker de opstellingen over optica en mechanica kunnen uitgebreid aan bod komen, desgewenst met een uitstap naar de wereld van relativiteit en kwantummechanica. Maquettes zoals onze gekromde ruimte, de opticatafel rond spectroscopie of de plasmabol zijn in dit verband zeer geschikt demonstratiemateriaal.
Voor studenten uit de lerarenopleiding lager en middelbaar onderwijs bieden wij de mogelijkheid om individueel of met enkele medestudenten een afspraak te maken met onze educatieve medewerkers. We spreken dan af om samen met hen het aanbod van MIRA te bekijken vanuit de optiek wat er op gebied van sterrenkunde, ruimtevaart en weerkunde in de klascontext aan bod kan komen, op welke manier en met behulp van welk illustratief materiaal dat best kan gebeuren. Onze jarenlange expertise op dit vlak is in dit verband uiteraard een grote troef.
Studenten die in het kader van hun studies een project willen realiseren rond optica, telescoopwaarnemingen en spectroscopie kunnen wij ook ondersteunen door onze infrastructuur, waarnemingsterras en instrumentarium volgens afspraak ter beschikking te stellen.
Onderaan deze pagina stellen we ook een aantal workshops voor waarmee studenten zelf of in het kader van hun lerarenopleiding aan de slag kunnen. Uiteraard kan dit aanbod overeenkomstig de vraag van studenten nog aanzienlijk uitgebreid worden.
Op het programma
Studenten hoger onderwijs kunnen
- een bezoek brengen aan het weerstation, waarbij zij zelf kennis maken met de aanwezige meteorologische instrumenten op MIRA, dit in aanvulling bij een korte multimediavoorstelling i.v.m. weer en klimaat;
- een bezoek brengen aan de sterrenwacht, waarbij de educatieve medewerkers van MIRA de studenten meenemen op een avontuurlijke reis doorheen de wondere wereld van sterren en planeten;
- een bezoek brengen aan het weerstation en de sterrenwacht.
Weerstation
Wat het weerstation betreft geeft de multimediavoorstelling een overzicht van hoe meteorologen het weer voorspellen, welke elementen belangrijk zijn in dit verband en wat het verband is tussen weer en klimaat.
Daarna kan men kennis maken met de verschillende instrumenten die op ons weerterras staan om de temperatuur, de vochtigheid, de beweging en de druk van de lucht te meten, alsook de neerslag.
Meer info over het weerstation vind je op deze pagina van de MIRA-website. Hier kan je ook het begeleidend digitale handboekje downloaden.
Sterrenwacht
Multimediazaal: De sterrenhemel en het zonnestelsel verkennen
Aan het begin van het bezoek maken we met behulp van onze reusachtige sterrenkaart kennis met de sterrenhemel. De studenten krijgen zicht op een aantal bekende sterrenbeelden zoals de Grote en de Kleine Beer, Orion, Cassiopeia, enzovoort. We leggen uit wat er speciaal is aan de Poolster, wat we ons bij de Melkweg moeten voorstellen en hoe de avondlijke sterrenhemel eruit ziet in de periode dat de groep op bezoek komt, met ook aandacht voor de heldere planeten die met het blote oog te zien zijn.
Tijdens een boeiende multimediavoorstelling situeren we onze plaats in het heelal. We kijken naar hoe ons zonnestelsel gevormd is: waarom is Mars zo klein? Stonden Uranus en Neptunus altijd al in die volgorde? Waarom zien we maar één kant van de Maan? Waarom draait de Zon zo traag? Deze laatste twee vragen hebben te maken met een veranderend impulsmoment en zullen nadien ook nog verder uitgediept worden aan de hand van een aantal opstellingen in de tentoonstelling op MIRA.
Via een aantal spectaculaire filmpjes en live beelden van het internet bespreken we fenomenen die kenmerkend zijn voor de Zon: kernfusie, zonnevlekken, protuberansen, zonnevlammen en poollicht. We bespreken de classificatie van sterren via het Hertzsprung-Russell diagram en schetsen de plaats van onze Zon in dit diagram. Daarna volgt een klein overzicht van de sterren op de hoofdreeks. We vergelijken de Zon met andere sterren en situeren dit alles in de grotere context van sterrenstelsels. Daarbij maken we graag ook kennis met het grote buurstelsel van onze eigen melkwegstelsel: de Andromedanevel, die vanaf een donkere plaats gemakkelijk met het blote oog te zien is. En als we spreken over sterren, leggen we meteen ook uit hoe astronomen afstanden uitdrukken in lichtjaar. In dit verband komt ook het uiterst belangrijke onderwerp aan bod hoe astronomen afstanden bepalen in het heelal, een zeer belangrijke kwestie.
Ten slotte kruipen we via een filmpje even aan boord van het internationale ruimtestation ISS en krijgen we onze planeet te zien van op een hoogte van zowat vierhonderd kilometer.
Rondgang door de sterrenwacht
* Bewijzen dat de Aarde draait
De rondgang door de volkssterrenwacht start bij de slingerproef van Foucault, een experiment waarmee we kunnen bewijzen dat de Aarde rond haar as draait. Zo krijgen de studenten meteen zicht op het gegeven dat als wij de sterren, de Zon en de planeten zien opkomen in het oosten en zien ondergaan in het westen dat een rechtstreeks gevolg is van de draaiing van de Aarde.
* Experimenten en maquettes in verband met licht en straling
Via zelf te bedienen optische tafels wordt geïllustreerd hoe astronomen met behulp van lenzen en spiegels licht kunnen leiden en bestuderen. Een geigerteller laat ons onzichtbare straling horen. En MIRA beschikt over een radiosysteem waarmee op elk moment van de dag rechtstreeks meteoren (vallende sterren) te zien én te horen zijn. Een ideale opstelling om te spreken over zichtbaar en onzichtbaar licht (UV, infrarood, enzovoort).
* Onze plaats in het evoluerende heelal
Een meterslange kleurrijke afbeelding schetst de geschiedenis van het heelal, van de oerknal tot vandaag.
We situeren daarbij ook onze plaats in het heelal door te vertrekken van onze situatie in de buurt van de Zon tot aan de rand van het waarneembare universum.
Moeilijke materie: een grote zwarte maquette toont hoe grote massa’s de ruimte krommen. Wel een ideaal model om met behulp van rondcirkelende balletjes inzicht te krijgen in de planeetbanen rond de Zon.
Een speelgoed vrachtwagen vol sterren geeft een goed idee over de overvloed aan sterren in ons Melkwegstelsel. Meteen beseffen de studenten ook dat ons eigen zonnestelsel maar een bescheiden plaatsje inneemt in het grote geheel.
* Het zonnestelsel in beweging
In een kleine vitrinekast komen de studenten oog in oog te staan met een uniek stukje buitenaards materiaal: een heuse Marsmeteoriet. Aanraken mag helaas niet, maar de medewerkers van MIRA kunnen een paar intrigerende verhalen vertellen bij dit stukje Mars op Aarde, namelijk hoe die steen van Mars op Aarde is terecht gekomen en hoe we zeker kunnen zijn dat hij wel echt van onze buurplaneet afkomstig is.
Met onze zwaartekrachtsweegschaal tonen we aan wat het verschil is tussen massa en gewicht. Op de Maan zou je met je zelfde massa liefst zes keer minder wegen, waarom dat zo is kunnen we bij deze opstelling heel duidelijk uitleggen.
De studenten kunnen via een hellend vlak balletjes met een verschillend gewicht naar beneden laten rollen. Vlak bij deze opstelling staat een ander experiment waarbij we een vacuüm kunnen creëren. Fascinerend hierbij is om te zien dat objecten bij afwezigheid van wrijving steeds even snel naar beneden vallen.
Bij deze twee experimenten staat ook nog een derde opstelling in verband met de klassieke mechanica: een metalen staafje met daarop twee verplaatsbare gewichtjes. Als we het staafje snel doen draaien, verschuiven de gewichtjes naar de buitenkant. Als we vervolgens de gewichtjes naar het midden verplaatsen, gaat het staafje sneller draaien. Dit is een illustratie van het behoud van impulsmoment. Aan de hand van dit experiment kunnen we het hebben over alle mogelijke draaibewegingen in het zonnestelsel, kunnen we uitleggen waarom pulsars zo snel draaien, enzovoort.
Met een speelgoed bus maken we in gedachten een reisje naar de Zon, vraag is hoe lang we onderweg zouden zijn. Door hierbij stil te staan gaan we die afstand van 150 miljoen kilometer toch iets tastbaarder kunnen maken.
Zeker een must tijdens het bezoek aan MIRA is de fraaie muurschildering met daarop de belangrijkste objecten in het zonnestelsel. De studenten krijgen meteen zicht op de verschillen tussen de planeten onderling en zeker ook met de imposante Zon. Die bron van licht en warmte zorgt voor een zone waar het niet te warm en niet te koud is zodat daar leven kan ontstaan. En niet toevallig bevindt zich in die zone onze eigen planeet. We vergelijken kort even wat de essentiële verschillen zijn met onze buurplaneten Venus (dichter bij de Zon) en Mars (verder van de Zon).
* Zon en Aarde: afstanden en seizoenen
Waarom zijn er seizoenen op Aarde? Een maquette toont duidelijk hoe door de schuine stand van de aardas de Zon bij ons op het noordelijk halfrond in de zomer hoog aan de hemel klimt en in de winter niet.
Een grote draaiende aardbol met bijhorende Maan op schaal geeft een idee van de onderlinge afstand tussen beide hemellichamen. Dergelijke maquettes maken het mogelijk om de onbegrijpelijk grote astronomische afstanden toch concreet te maken.
* Het belang van de ruimtevaart
Ons land staat aan de top als het gaat om ruimtevaarttechnologie. Wij behoren tot de kernlanden binnen de Europese ruimtevaartorganisatie ESA en werken mee aan het internationale ruimtestation ISS. De grote maquette van het ISS met bijhorend beeldscherm dat in realtime toont waar het ruimtestation zich bevindt, geeft de studenten een concreet beeld van van ruimtevaartprojecten.
We gebruiken een model op ware grootte van de Belgische satelliet PROBA-2 om het belang van ruimtevaart te illustreren voor het wetenschappelijk onderzoek van het zonnestelsel én onze eigen planeet. Aardobservatie is immers onontbeerlijk om een goed zicht te hebben op de toestand van de atmosfeer, de vegetatie en golfstromen op Aarde, enzovoort. PROBA-2 is een mooi voorbeeld van toptechnologie van eigen bodem en van het belang van wetenschap en techniek voor onze hedendaagse maatschappij.
* De werking van de Zon
In onze planetariumzaal projecteren we overdag en bij helder weer een groot beeld van de schijf van de Zon. Daarmee is het mogelijk om heel gedetailleerd zonnevlekken waar te nemen. De heliostaat die we daartoe gebruiken kan ook voorzien worden van een spectroscoop, zo kunnen we het witte licht tonen als de kleuren van de regenboog: van rood tot violet. In dat spectrum van het zonlicht zijn donkere absorptielijnen te zien, die wijzen op de aanwezigheid van welbepaalde elementen in de Zon, zoals waterstof, helium, natrium, enzovoort.
Aansluitend hierbij beschikt MIRA over een grote maquette die het inwendige van de Zon toont, een ideaal instrument om aan de studenten uit te leggen hoe de Zon nu precies in elkaar zit. Onweerstaanbaar is een glazen plasmabol die in diezelfde zaal opgesteld staat. Het oplichtende plasma creëert net zoals bij de Zon en alle andere sterren een elektromagnetisch veld dat wij kunnen zichtbaar maken met een fluorescentielamp.
* Planeten bij andere sterren en de zoektocht naar buitenaards leven
Sinds 1995 weten we het zeker: er draaien ook planeten rond andere sterren. In onze tentoonstelling maken de studenten kennis met een aantal inventieve methodes om dergelijke exoplaneten te detecteren. Er staan drie maquettes opgesteld die tonen hoe dat in zijn werk gaat.
In dit verband kunnen we ons zeker de vraag stellen in hoeverre er op die planeten eventueel ook leven zou kunnen voorkomen. Een fraai paneel schetst de evolutie van 4,6 miljard jaar geschiedenis van onze planeet: van een vurige magmaplaneet naar de ‘rustige’ Aarde die wij vandaag kennen. Er wordt getoond hoe de aardatmosfeer in de loop van de miljarden jaren veranderde van samenstelling. Nauw samen hiermee hangt ook het ontstaan en de evolutie van de verschillende levensvormen op Aarde.
De tentoonstelling stelt verder de vraag hoe uniek het leven op Aarde is in het universum, hoe we buitenaards leven eventueel kunnen detecteren en hoe we zouden kunnen communiceren met intelligente levensvormen elders.
Nog een blikvanger in deze zaal is een microscoop. Met behulp hiervan zien we bijzondere levensvormen in actie: ofwel waterbeertjes op zoek naar voedsel, ofwel Spirulina-bacteriën die zuurstof produceren.
Bezoek aan het waarnemingsterras: Oriëntatie aan de hemel en zelf door de telescoop kijken
Eén van de hoogtepunten bij een bezoek aan Volkssterrenwacht MIRA is ongetwijfeld de kennismaking met het ruime waarnemingsterras.
Blikvanger is een grote armillairsfeer, een constructie opgebouwd uit metalen latten die staan voor de belangrijkste cirkels aan de hemelsfeer: de meridiaan, de hemelevenaar, de horizon, enzovoort. Met behulp van dit enorme instrument leren de studenten zich vanuit een centrale positie oriënteren aan de sterrenhemel. Ook de vier windstreken zijn hierbij essentiële en duidelijke merkpunten.
De heliostaat laat zien hoe we de beweging van de Zon aan de hemel kunnen volgen en ook hoe we zonlicht via twee spiegels en een lens kunnen sturen richting verduisterde planetariumzaal waar de zonnewaarneming plaatsvindt.
In de westelijke hoek van het terras maken de studenten kennis met twee antennes die radiogolven opvangen. Met die installatie kunnen we meteoren waarnemen, dag en nacht en ook onafhankelijk van het weer.
Maar natuurlijk zijn de belangrijkste constructies op het waarnemingsterras de twee grote telescoopkoepels. Daarin staan verschillende soorten telescopen opgesteld: kijkers met lenzen en met spiegels.
In de Frank Deboosere-koepel komen de studenten vast onder de indruk van de imposante draaiende koepel en de computergestuurde telescoopopstelling, die zonder feilen alle objecten aan de sterrenhemel weet te vinden. Onze vijftig centimeter telescoop staat in de koepel te pronken, de grootste kijker op MIRA.
De andere koepel is vernoemd naar de stichter van onze volkssterrenwacht, pater Pieraerts. Daarin bevinden zich twee uitstekende sterrenkijkers. Maar in deze koepel is het vooral de krachtige protuberansenkijker die de show steelt: bij zonnewaarnemingen vallen met behulp van dit instrument tienduizenden kilometers hoge gasslierten aan de rand van de zonneschijf te bewonderen.
Bij helder weer doen we gegarandeerd samen een aantal waarnemingen, waarbij iedereen door de telescoop kan kijken. Overdag staat de Zon op het programma, eens het voldoende donker is kunnen we de Maan, de planeten en sterren waarnemen, uiteraard afhankelijk van het weer en wat er op dat welbepaalde moment boven de horizon staat.
Dit luik van het bezoek leent zich uitermate om te spreken over het belang van geschikte instrumenten, in casu telescopen, in het kader van de vooruitgang van de wetenschap. We schetsen hoe de eenvoudige lenzenkijker van Galilei evolueerde tot reusachtige telescopen op Aarde en in de ruimte.
Praktische info
Duurtijd bezoek sterrenwacht: 120 minuten
Duurtijd bezoek weerstation: +- 60 minuten, leerkrachten of studenten begeleiden zelf en bepalen dus ook de duurtijd
Prijs bezoek sterrenwacht: groepen tot 15 studenten: € 90,00 / groepen vanaf 16 studenten: € 6,00 per student / leerkrachten gratis
Prijs bezoek weerstation: groepen tot 20 studenten: € 30,00 / groepen vanaf 21 studenten: € 1,50 per student / leerkrachten gratis
Prijs bezoek sterrenwacht en weerstation: groepen tot 15 studenten: € 105,00 / groepen vanaf 16 studenten: € 7,00 per student / leerkrachten gratis
Data: maandag tot vrijdag in de voor- of namiddag (niet: voormiddag 2de en laatste vrijdag van de maand)
Een bezoek kan enkel na reservatie via telefoon (02 269 12 80) of mail (info@mira.be).
We hebben volgende gegevens nodig: naam en contactgegevens school + begeleidende leerkracht, leerjaar en aantal studenten.
Het is steeds mogelijk om voordien een afspraak te maken op MIRA om samen het bezoek voor te bereiden en te bespreken welke onderwerpen bij voorkeur aan bod dienen te komen.
Trouwens, met een geldige lerarenkaart kunnen mensen uit het onderwijs steeds gratis deelnemen aan onze Astroclub en andere activiteiten voor individuele bezoekers. Contacteer ons voor meer informatie.
Workshops en ander educatief materiaal
Workshops voor het lager onderwijs
- Zelf een draaibare sterrenkaart maken
- Zelf een zonnewijzer maken
- Maak je eigen schaalmodel van het zonnestelsel
- Hoe maak je een komeet?
- Beginselen van de ruimtevaart
- Sterren groot en klein
- Maak een eenvoudig weerstation voor in de klas
- Hoe bewegen planeten in het zonnestelsel?
- Leer de sterrenhemel kennen
- Op zoek naar buitenaards leven
Het betreft workshops die kunnen dienen als voorbereiding voor een bezoek aan MIRA of als uitbreiding achteraf bij de onderwerpen die tijdens de rondleiding aan bod zijn gekomen, en die gemakkelijk in de eigen klas kunnen uitgevoerd worden. Het benodigde materiaal bestaat meestal uit eenvoudig materiaal of uit documenten die op school kunnen afgeprint worden.
Op aanvraag sturen wij het documentatiemateriaal via de elektronische snelweg toe.
In bijlage onderaan deze pagina vind je in pdf-versie een speciaal themanummer van MIRA Ceti uit 2013 voor leerkrachten lager onderwijs.
Workshops voor het middelbaar onderwijs
- Optica en het bestuderen van sterlicht
- Spectroscopie en het licht van de Zon
- Klassieke mechanica: de basics
Het betreft workshops die tijdens een bezoek aan MIRA door de leerlingen zelfstandig of met behulp van de begeleidende leerkrachten kunnen uitgevoerd worden op basis van het bijgeleverde documentatiemateriaal. Bedoeling is dat deze informatie voorafgaand aan het bezoek aan MIRA individueel of in klasverband doorgenomen is.
Op aanvraag sturen wij het documentatiemateriaal via de elektronische snelweg toe.
Ander educatief materiaal
MIRA werkt ook samen met ESERO, het educatief platform van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. ESERO biedt heel wat materiaal aan voor lager en middelbaar onderwijs. Neem zeker eens een kijkje op deze webpagina: http://eserobelgium.be/index.php/nl/onze-bibliotheek-ruimte-wetenschappen-en-technologie-hand-in-hand-op-school/.
In het kader van ESERO worden er ook regelmatig opleidingen voor studenten uit de lerarenopleiding georganiseerd, meer info via deze link. Ook op MIRA kunnen op aanvraag dergelijke ESERO-opleidingen gehouden worden, contacteer ons in geval van concrete interesse.
Andere tips in dit verband:
- Radiometeoren detecteren via het citizen science project Radio Meteor Zoo
- STEM@VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek)
- Educatief materiaal bij het SCK (Studie Centrum voor Kernenergie)
- STEM-pakket bij Umicore
- ESA CanSat
- ESA Asgard
Het educatief team van MIRA is ook altijd bereid om studenten te begeleiden, te inspireren of te coachen bij al dit soort activiteiten.