De sterrenhemel in juli 2024

Alle tijdstippen in deze kalender worden uitgedrukt in Universele Tijd (UT) – tenzij anders vermeld. Voeg daar twee uur aan toe voor onze Zomertijd (sinds 31 maart), één uur om aan onze Wintertijd te komen (vanaf 27 oktober)…

Maanfasen:

Nieuwe Maan:                 05 juli, 22h57m UT

Eerste Kwartier:              13 juli, 22h49m UT

Volle Maan:                     21 juli, 10h17m UT

Laatste Kwartier:             28 juli, 02h52m UT

 

Zon (lokale tijd):

0:51

Datum	Zons-opkomst	Zons-ondergang	Begin astronomische schemering	Einde astronomische schemering	Begin burgerlijke schemering	Einde burgerlijke schemering
1/07/2024	5:33	21:59	-----	-----	4:41	22:51
8/07/2024	5:39	21:55	-----	-----	4:47	22:46
15/07/2024	5:46	21:49	-----	-----	4:56	22:39
22/07/2024	5:55	21:41	2:38	0:51	5:07	22:29
29/07/2024	6:04	21:32	3:09	0:20	5:18	22:18

 

Burgerlijke schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 6° onder de horizon staat

Astronomische schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 18° onder de horizon staat

Zoals je merkt zitten we ook de eerste helft van juli nog (op onze noorderbreedte althans) midden in de periode van de “grijze nachten”: de Zon gaat dan naar astronomische normen nooit diep genoeg onder de horizon (minder dan 18° dus) – en het wordt dus nooit helemaal donker. Wie in die periode verder naar het zuiden trekt (vanaf pakweg de Noorderbreedte van Dijon) zal merken dat daar de nachten weliswaar kort worden – maar de echte “grijze nachten” zijn daar onbekend.

 

Planeten:

Na enkele maanden "droogte" krijgen we in juli stilaan weer wat planeten-spektakel te zien, weliswaar nog steeds aan de ochtendhemel!

In de eerste plaats is er de ringenplaneet Saturnus, ietsje later komt ook Mars op en naar het eind van de nacht kan u ook al Jupiter verschalken.

Saturnus komt begin juli al om 1h ‘s nachts op, maar tegen eind juli komt de ringenplaneet al rond 23h boven de horizon piepen. Helaas staan de ringen nu wel héél weinig gekanteld, waardoor ze een pak minder spectaculair ogen als de voorbije jaren. Maar het kan nog erger: volgend jaar -2025 dus- gaan we ze zelfs eventjes helemaal van opzij bekijken, en dan zien we met moeite nog een flinterdun lijntje!.

Anderzijds klimt ze wel steeds hoger aan onze Belgische horizon: de voorbije jaren vertoefde ze in Schorpioen/Boogschutter en Steenbok – en dat zijn nu net sterrenbeelden van de ecliptica die het laagst staan. Maar nu “klimt” ze al doorheen de Waterman richting Vissen, dus door de telescoop zal de planeet zelf stilaan stabielere beelden opleveren!

Mars volgt enkele uurtjes later - maar wordt daar stilaan ingehaald door de heldere Jupiter. Begin juli komt de Rode Planeet op om 2h34m (Jupiter een uur later), tegen eind juli is dat een uurtje vroeger al het geval (1h30m) terwijl Jupiter dan nauwelijks 25 minuten later ook al boven de horizon komt piepen!

Mars blijft wel nog een teleurstellend klein bolletje in de telescoop: nauwelijks 5,8 boogseconde. Wat een verschil met Jupiter, die zo'n 35 boogseconde meet en waar je dus ook met kleinere telescopen al héél wat detail kan zien (zeker mits wat ervaring). Maar we hebben dan ook alle tijd: Mars zal pas begin 2025 terug op zijn best zijn!

 

Lichtende nachtwolken:

Lichtende Nachtwolken (NLC’s, NoctiLucent Clouds) waren tot voor kort nog ietwat mysterieus: héél ijle wolken (hoog in de stratosfeer) die wij te zien krijgen in de zomermaanden omdat ze volop verlicht worden door de middernachtzon op hogere breedtegraden (degene die wij hier zien hangen boven het zuiden van Scandinavië). De vraag was vooral: hoe ontstaan wolken (dus waterdruppeltjes of ijskristallen) op die grote hoogte, waar de lucht immers extreem ijl is?

 

 

 

Copyright afbeelding: Volkssterrenwacht MIRA

 

Maar de laatste jaren hebben we –mede door het onderzoek van de AIM-satelliet- er meer inzicht in gekregen: héél fijne micrometeorieten fungeren als condensatiekernen voor het weinige vocht dat er aanwezig is…

Vanaf eind mei tot begin augustus moeten we op uitkijk staan voor dit fascinerend fenomeen: bij een heldere hemel (en dan specifiek in noordelijke richting). Ze kunnen zichtbaar zijn kort na de avondschemering (dan eerder in noordwestelijke richting) als kort voordat de ochtendschemering aanbreekt (dan weer in noordoostelijke richting).

“Normale” wolken zien we op dat moment als donkere partijen contrasterend met de nog ietwat verlichte achtergrond, maar de NLC’s zien we als meer of minder opvallende heldere wolken – vaak ook met een nogal bijzondere kleur (men heeft het dan over “elektrisch blauw”). Ze vertonen ook vaak een opmerkelijke “visgraat” structuur.

De laatste week van juni kregen we al een tweetal keer een héél fraaie "display" te zien, zoals te zien op deze foto van vrijdagavond 28 juni...

Copyright afbeelding: Volkssterrenwacht MIRA

 

Samenstanden met de Maan:

Elke maan(d) loopt de Maan haar traject langs de ecliptica, en komt daarbij steevast in de buurt van enkele heldere sterren of planeten. Ideaal voor beginnende waarnemers: de Maan fungeert dan als een stralende “wegwijzer” die u  telkens weer een nieuwe ster of sterrenbeeld leert kennen…

Vooral de samenstand met Antares op de nacht van 17-18 juli is een héél nauwe: ze staan dan minder dan één graad uit elkaar...

Datum	Object	Avond?	Ochtend?
02/07/2024	Mars		O
03/07/2024	Plejaden		O
9/07/2024	Regulus (Alfa Leonis)	A
13/07/2024	Spica (Alfa Virginis)	A
17/07/2024	Antares (Alfa Scorpii)	A
25/07/2024	Saturnus		O
30/07/2024	Plejaden		O
30/07/2024	Mars		O

 

Deepsky in juli:

In de juni-aflevering bespraken we al de Zomerdriehoek, en gingen we meer in detail in op enkele van de kleinere sterrenbeeldjes en deepsky-objecten IN die grote driehoek. Ditmaal hebben we het over de Zwaan, één van de drie sterrenbeelden die de eigenlijke Zomerdriehoek vormen.

Volgens de klassieke mythologie is het een Zwaan in volle vlucht -met gestrekte hals- naar het zuiden vliegend langsheen de Melkweg. Maar de naam van de hoofdster Deneb komt eigenlijk van het Arabische 'Dhanab-al-dajajah' wat gewoonweg de "kop van de kip" betekent. Dus waar de één hier een sierlijke zwaan in ziet, herkent de ander er een ordinaire soepkip 😉.

Deneb mag er dan aan onze hemel minder impressionant uitzien als zijn buur Wega, maar het is in werkelijkheid een gigant die zo'n 200.000 keer helderder is als onze Zon (bij Wega is dat "maar" 40x helderder). De véél grotere afstand zwakt dat echter serieus af: 2.600 lichtjaar versus een schamele 25 lichtjaar voor Wega...

Het andere uiteinde van deze Zwaan (of kip 😁) wordt gevormd door de al even boeiende ster Albireo (en niet "Alberio" zoals het in véél catalogi staat, best verwarrend als je de ster wil opzoeken met een computergestuurde telescoop!).
Het is een fraaie dubbelster voor kleine telescopen (hoewel we nog steeds niet met zekerheid weten of ze daadwerkelijk rond elkaar draaien, of toevallig in dezelfde richting staan), met opvallend contrasterende kleuren. Ik vertel er echter niet bij welke kleuren: doe zelf de test en laat het ons weten!

 

Aangezien de Zwaan in één van de meeste geconcentreerde stukken Melkweg staat, wemelt het hier dan ook van de nevels en sterrenhopen (de Noord-Amerika- en de Pelikaannevel, de Sluiernevel, de Crescent,...). De meeste zijn echter alleen fotografisch of met grote instrumenten op donkere plaatsen te zien - zie de foto hierbij.

Wie over een verrekijker beschikt moet echter zeker eens op zoek naar de grote sterrenhoop M39, anderhalf beeldveld van Deneb vandaan. Met de verrekijker is het mogelijk om er zeker een vijftal afzonderlijke sterretjes in te zien, met een duidelijk vermoeden dat er meer zijn. Het geheel is dan ruwweg driehoekig van vorm.

 

 

De sterrenhemel in juni 2024

Alle tijdstippen in deze kalender worden uitgedrukt in Universele Tijd (UT) – tenzij anders vermeld. Voeg daar twee uur aan toe voor onze Zomertijd (sinds 31 maart), één uur om aan onze Wintertijd te komen (vanaf 27 oktober)…

 

Maanfasen:

Nieuwe Maan:                 06 juni, 12h38m UT

Eerste Kwartier:              14 juni, 05h18m UT

Volle Maan:                     22 juni, 01h08m UT

Laatste Kwartier:             28 juni, 21h53m UT

 

Zon (lokale tijd):

Datum	Zons-opkomst	Zons-ondergang	Begin astronomische schemering	Einde astronomische schemering	Begin burgerlijke schemering	Einde burgerlijke schemering
1/06/2024	5:34	21:47	-----	-----	4:43	22:38
8/06/2024	5:29	21:53	-----	-----	4:37	22:45
15/06/2024	5:28	21:58	-----	-----	4:35	22:51
22/06/2024	5:29	22:00	-----	-----	4:36	22:53
29/06/2024	5:32	21:59	-----	-----	4:39	22:52

 

Burgerlijke schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 6° onder de horizon staat

Astronomische schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 18° onder de horizon staat

Zoals je merkt zitten we in juni (op onze noorderbreedte althans) midden in de periode van de “grijze nachten”: de Zon gaat dan naar astronomische normen nooit diep genoeg onder de horizon (minder dan 18° dus) – en het wordt dus nooit helemaal donker. Deze periode duurt tot eind juli. Wie in die periode verder naar het zuiden trekt (vanaf pakweg de Noorderbreedte van Dijon) zal merken dat daar de nachten weliswaar kort worden – maar de echte “grijze nachten” zijn daar onbekend.

 

Planeten:

In juni is het aan de ochtendhemel dat we uitkijken naar de planeten: in de eerste plaats de ringenplaneet Saturnus, ietsje later komt ook Mars op en wie weet kan u naar het eind van de maand ook al Jupiter verschalken (mits u een vrij uitzicht hebt op de oostelijke horizon).

 

De ringenplaneet Saturnus komt begin juni al meer dan 2h30m voor de Zon op (2h53m voor Saturnus versus 5h34m voor de Zon), en tegen het einde van de maand komt ze al om 1h ‘s nachts op. Helaas staan de ringen nu wel héél weinig gekanteld, waardoor ze een pak minder spectaculair ogen als de voorbije jaren. Maar het kan nog erger: volgend jaar -2025 dus- gaan we ze zelfs eventjes helemaal van opzij bekijken, en dan zien we met moeite nog een flinterdun lijntje!.

Anderzijds klimt ze wel steeds hoger aan onze Belgische horizon: de voorbije jaren vertoefde ze in Schorpioen/Boogschutter en Steenbok – en dat zijn nu net sterrenbeelden van de ecliptica die het laagst staan. Maar nu “klimt” ze al doorheen de Waterman richting Vissen, dus door de telescoop zal de planeet zelf stilaan stabielere beelden opleveren!

Ook de Mars duikt nu duidelijk op aan de ochtendhemel, maar Rode planeet verwijdert zich merkelijk trager van de Zon: begin juni komt Mars nog maar 1h45m voor de Zon op, eind juni is dat toch al een respectabele 3 uur. Héél hoog zal ze echter nog niet staan wanneer de ochtendschemering aanbreekt, en ook het schijfje blijft nog teleurstellend klein in de telescoop (minder dan 5,5 boogseconde).

Maar we hebben dan ook alle tijd: Mars zal pas begin 2025 terug op zijn best zijn!

De laatste week van juni (en begin juli) kan u ook eens proberen Mercurius te verschalken in de avondschemering! De kleinste planeet staat zo dicht bij de Zon dat ie meestal verdrinkt in de gloed van onze ster, maar zo’n 4-5 keer per jaar krijgen we een iets betere zichtbaarheidsperiode (wanneer Mercurius het verst links van de Zon –avondzichtbaarheid- of rechts ervan staat –ochtendzichtbaarheid dan).

Een vrij uitzicht op de westelijke horizon is wel een vereiste. En probeer best eerst met de verrekijker: eens daarmee gevonden lukt het wellicht ook met het blote oog (een tip: op de avond van 7 juli staat het ragfijne maansikkeltje vlak boven de planeet).

 

Copyright afbeelding: Volkssterrenwacht MIRA

 

Lichtende nachtwolken:

Lichtende Nachtwolken (NLC’s, NoctiLucent Clouds) waren tot voor kort nog ietwat mysterieus: héél ijle wolken (hoog in de stratosfeer) die wij te zien krijgen in de zomermaanden omdat ze volop verlicht worden door de middernachtzon op hogere breedtegraden (degene die wij hier zien hangen boven het zuiden van Scandinavië). De vraag was vooral: hoe ontstaan wolken (dus waterdruppeltjes of ijskristallen) op die grote hoogte, waar de lucht immers extreem ijl is?

 

 

 

Copyright afbeelding: Volkssterrenwacht MIRA

 

Maar de laatste jaren hebben we –mede door het onderzoek van de AIM-satelliet- er meer inzicht in gekregen: héél fijne micrometeorieten fungeren als condensatiekernen voor het weinige vocht dat er aanwezig is…

Vanaf eind mei tot begin augustus moeten we op uitkijk staan voor dit fascinerend fenomeen: bij een heldere hemel (en dan specifiek in noordelijke richting). Ze kunnen zichtbaar zijn kort na de avondschemering (dan eerder in noordwestelijke richting) als kort voordat de ochtendschemering aanbreekt (dan weer in noordoostelijke richting).

“Normale” wolken zien we op dat moment als donkere partijen contrasterend met de nog ietwat verlichte achtergrond, maar de NLC’s zien we als meer of minder opvallende heldere wolken – vaak ook met een nogal bijzondere kleur (men heeft het dan over “elektrisch blauw”). Ze vertonen ook vaak een opmerkelijke “visgraat” structuur.

 

Copyright afbeelding: Volkssterrenwacht MIRA

 

Samenstanden met de Maan:

Elke maan(d) loopt de Maan haar traject langs de ecliptica, en komt daarbij steevast in de buurt van enkele heldere sterren of planeten. Ideaal voor beginnende waarnemers: de Maan fungeert dan als een stralende “wegwijzer” die u  telkens weer een nieuwe ster of sterrenbeeld leert kennen…

Vooral de samenstand met Spica op 16 juni is een héél nauwe: ze staan ’s avonds slechts één graad uit elkaar…

 

Datum	Object	Avond?	Ochtend?
03/06/2024	Mars		O
08/06/2024	Pollux (Beta Gemini)	A
11/06/2024	Regulus (Alfa Leonis)	A
16/06/2024	Spica (Alfa Virginis)	A
20/06/2024	Antares (Alfa Scorpii)	A
27/06/2024	Saturnus		O
28/06/2024	Saturnus		O
01/07/2024	Mars		O
02/07/2024	Mars		O

 

Deepsky in juni:

De Zomerdriehoek is wellicht dé herkenbaarste figuur aan de zomerhemel (de juiste term is “asterisme”, een sterpatroon aan de hemel). Het bestaat eigenlijk uit de helderste sterren in drie verschillende sterrenbeelden: Wega (in de Lier) is de opvallendste, gevolgd door Deneb in de Zwaan, en uiteindelijk –véél lager aan de hemel en de scherpe hoek van de driehoek- is er Altaïr in de Arend.

 

Copyright afbeelding: Volkssterrenwacht MIRA

 

Maar die driehoek is zodanig groot dat er ook enkele kleinere sterrenbeelden IN zitten, meer bepaald het Vosje (Vulpecula) en de Pijl (Sagitta).

Het Vosje is niet bepaald overtuigend: een langwerpig samenraapseltje van sterren; alsof men nog een stukje hemel over had dat nergens anders bij hoorde, en men er dus maar een sterrenbeeldje van maakte om op te vullen...

De Pijl daarentegen is een véél herkenbaarder figuur, hoewel het ook niet bepaald heldere sterren zijn (vier sterretjes van magnitude 4 ongeveer, dus zelfs op een ietwat verlichte plaats toch zichtbaar, zonder opvallend te zijn).

Wijzelf gebruiken die Pijl vooral om één van de mooiste "asterismen" aan de hemel terug te vinden: Brocchi's cluster (Collinder 399) staat terecht bekend als "de Kapstok". Het figuurtje doet in de verrekijker inderdaad direct denken aan een héél eenvoudige kapstok (een houten latje -6 sterretjes op een rij- met in het midden een gekromd haakje -nog eens 4 sterretjes).

 

Copyright afbeelding: Volkssterrenwacht MIRA

 

Wie goede ogen heeft kan op een donkere plaats al "iets" zien op die plaats, maar de Kapstok komt het best tot zijn recht in een gewone verrekijker, dan zijn de 10 sterretjes duidelijk zichtbaar (of met een kleine telescoop, maar bij een groter instrument passen ze niet meer samen in beeld).

Lange tijd dacht men dat dit een echte -zij het héél losse- sterrenhoop ging, maar metingen van de Hipparchos-satelliet in 1997 maakten duidelijk dat het gewoon een aantal sterretjes zijn die toevallig in dezelfde richting staan (maar dus NIET op dezelfde afstanden!). Een sterpatroontje of "Asterisme" dus (net zoals ook het Steelpannetje in de Grote Beer, en eigenlijk ook de sterrenbeelden...).

Pure fantasie dus, maar herkenbaar én bovendien makkelijk te vinden!

Zoals zo vaak zijn er trouwens meerdere "truukjes" om die Kapstok te vinden:

1) start met de verrekijker bij de heldere ster Altair. Boven en onder staan nog twee middelheldere sterren (als Altair de Kop van de Arend is, zijn dit dan zijn twee "oren"?). Verleng die afstand drie keer (da's ongeveer 2x het beeldveld van een doorsnee verrekijker) en daar staat ie...

2) of -iets korter bij- mik met diezelfde verrekijker naar de Pijl (past nèt in beeld). Gebruik dan de meest rechtse ster (Alfa) als scharnier, en kantel in gedachten die ganse pijl over zo'n 135° (da's een rechte hoek, en nog eens de helft) en ook zo kom je snel bij de Kapstok...

 

Zo ziet de Kapstok er uit in een goede klassieke verrekijker (het beeldveld bedraagt 7°)

Copyright afbeelding: Volkssterrenwacht MIRA

 

Geen telescoop nodig om deze Kapstok te fotograferen, een flinke telelens volstaat ruimschoots (hier een 200mm).

Copyright afbeelding: Philippe Mollet, Volkssterrenwacht MIRA

 

 

De sterrenhemel in mei 2024

Alle tijdstippen in deze kalender worden uitgedrukt in Universele Tijd (UT) – tenzij anders vermeld. Voeg daar twee uur aan toe voor onze Zomertijd (sinds 31 maart), één uur om aan onze Wintertijd te komen (vanaf 27 oktober)…

 

Maanfasen:

Laatste Kwartier:             1 mei, 11h27m UT

Nieuwe Maan:                 8 mei, 3h22m UT

Eerste Kwartier:              15 mei, 11h48m UT

Volle Maan:                       23 mei, 13h53m UT

Laatste Kwartier:             30 mei, 17h13m UT

 

Zon (lokale tijd):

Datum	Zons-opkomst	Zons-ondergang	Begin astronomische schemering	Einde astronomische schemering	Begin burgerlijke schemering	Einde burgerlijke schemering
1/05/2024	6:15	21:04	3:44	23:35	5:32	21:47
8/05/2024	6:03	21:15	3:19	23:59	5:18	22:00
15/05/2024	5:52	21:25	2:52	-----	5:06	22:12
22/05/2024	5:43	21:35	2:16	-----	4:55	22:24
29/05/2024	5:36	21:44	-----	-----	4:46	22:34

 

Burgerlijke schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 6° onder de horizon staat

Astronomische schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 18° onder de horizon staat

Zoals je merkt begint (op onze noorderbreedte althans) midden mei de periode van de “grijze nachten”: de Zon gaat dan naar astronomische normen nooit diep genoeg onder de horizon (minder dan 18° dus) – en het wordt dus nooit helemaal donker. Deze periode duurt tot eind juli. Wie in die periode verder naar het zuiden trekt (vanaf pakweg de Noorderbreedte van Dijon) zal merken dat daar de nachten weliswaar kort worden – maar de echte “grijze nachten” zijn daar onbekend.

 

Planeten:

In mei gaan we geen planeten meer te zien krijgen aan de avondhemel (Jupiter gaat nu al in volle avondschemering onder) – maar aan de ochtendhemel duiken stilaan Saturnus en –in mindere mate- ook Mars op.

De ringenplaneet Saturnus komt op 1 mei nog maar anderhalf uur voor de Zon op (4h47m versus 6h15m), maar eind mei is dat verschil al toegenomen tot meer dan 2h30m (2h53m voor Saturnus versus 5h34m voor de Zon). Helaas staan de ringen nu wel héél weinig gekanteld, waardoor ze een pak minder spectaculair ogen als de voorbije jaren. Maar het kan nog erger: volgend jaar -2025 dus- gaan we ze zelfs eventjes helemaal van opzij bekijken, en dan zien we met moeite nog een flinterdun lijntje!.

Anderzijds klimt ze wel steeds hoger aan onze Belgische horizon: de voorbije jaren vertoefde ze in Schorpioen/Boogschutter en Steenbok – en dat zijn nu net sterrenbeelden van de ecliptica die het laagst staan. Maar nu “klimt” ze al doorheen de Waterman richting Vissen, dus door de telescoop zal de planeet zelf stilaan stabielere beelden opleveren!

Ook de Rode planeet Mars duikt langzaam op aan de ochtendhemel, maar deze verwijdert zich merkelijk trager van de Zon: begin mei komt Mars nog maar een uurtje voor de Zon op, eind mei is dat nog steeds maar 1h45m. Het zal dus nog een heuse uitdaging zijn om de planeet op te zoeken: een vrij uitzicht op het oosten is wel een vereiste!

Maar we hebben dan ook alle tijd: Mars zal pas begin 2025 terug op zijn best zijn!

 

Samenstanden met de Maan:

Elke maan(d) loopt de Maan haar traject langs de ecliptica, en komt daarbij steevast in de buurt van enkele heldere sterren of planeten. Ideaal voor beginnende waarnemers: de Maan fungeert dan als een stralende “wegwijzer” die u  telkens weer een nieuwe ster of sterrenbeeld leert kennen…

Datum	Object	Avond?	Ochtend?
5/05/2024	Saturnus		O
6/05/2024	Mars		O
12/05/2024	Pollux (Beta Gemini)	A
13/05/2024	M44 (Praeseppe / de Bijenkorf)	A
15/05/2024	Regulus (Alfa Leonis)	A
19+20/05/2024	Spica (Alfa Virginis)	A	+O
24/05/2024	Antares (Alfa Scorpii)		O
31/05/2024	Saturnus		O

 

Deepsky in mei:

In de winter ging onze aandacht sterk uit naar de vele open sterrenhopen die er dan aan de hemel te zien zijn, terwijl we in de lente vooral aandacht hebben (tenminste: wie over een telescoop beschikt) voor de vele melkwegstelsel in de Maagd, de Leeuw en omgeving. Maar in deze aflevering wil ik het toch nog even hebben over een véél te vaak over het hoofd geziene open sterrenhoop… omdat ie doodgewoon té groot is!

De Coma-sterrencluster (ook “Melotte 111”) staat in het redelijk obscure sterrenbeeldje Coma Berenices (“Hoofdhaar van Berenice”) – halverwege de heldere sterrenbeelden Leeuw en Ossenhoeder.

Op een enigszins donkere locatie valt direct een gigantische sterrenhoop op, vlak onder de meest rechtse van de drie sterren waaruit dit sterrenbeeldje is opgebouwd. Dat is Melotte 111, de befaamde Coma sterrencluster. Verwar deze echter niet met die andere ‘Coma-cluster’: in en om het sterrenbeeld bevindt zich immers ook een grote verzameling melkwegstelsels. Deze is kleiner dan die in de Maagd, maar nog steeds behoorlijk druk bevolkt (maar is sowieso voer voor grote telescopen).

Met het blote oog kun je in Melotte 111 al makkelijk een vijftal of meer afzonderlijke sterren zien, maar zo is vooral het geheel goed te zien. Het mooiste beeld krijg je echter met een gewone verrekijker of een kleine zogenaamde Richfield-telescoop (niet meer vergrotend dan 7 x): daarmee kun je een 30-tal sterren tellen. Veel meer zijn er trouwens niet, en met een grote telescoop valt er al helemaal niets te beleven: de cluster is hiervoor gewoon veel te groot (4,5 graden, maar liefst driemaal zo groot als de Plejaden!).

De cluster staat dan ook relatief dichtbij: nauwelijks 280 lichtjaar (tegenover bijna 450 voor de Plejaden).

 

 

 

 

De sterrenhemel in april 2024

Alle tijdstippen in deze kalender worden uitgedrukt in Universele Tijd (UT) – tenzij anders vermeld. Voeg daar twee uur aan toe voor onze Zomertijd (sinds 31 maart), één uur om aan onze Wintertijd te komen (vanaf 27 oktober)…

Maanfasen:

Laatste Kwartier:             2 april, 3h15m UT

Nieuwe Maan:                 8 april, 18h21m UT

Eerste Kwartier:              15 april, 19h13m UT

Volle Maan:                       23 april, 23h49m UT

Laatste Kwartier:             1 mei, 11h27m UT

 

 

Zon (lokale tijd):

Datum	Zons-opkomst	Zons-ondergang	Begin astronomische schemering	Einde astronomische schemering	Begin burgerlijke schemering	Einde burgerlijke schemering
1/04/2024	7:17	20:15	5:15	22:17	6:38	20:54
8/04/2024	7:02	20:27	4:56	22:33	6:22	21:06
15/04/2024	6:47	20:38	4:35	22:50	6:06	21:19
22/04/2024	6:32	20:50	4:13	23:09	5:51	21:31
29/04/2024	6:19	21:01	3:51	23:29	5:36	21:44

Burgerlijke schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 6° onder de horizon staat

Astronomische schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 18° onder de horizon staat

 

Zonsverduistering

Wanneer u dit leest is het wellicht té laat om nog een vliegtuigticket te bestellen, maar op maandag 8 april is er terug een totale zonsverduistering te zien – ditmaal in een lange smalle band gaande van de Stille Oceaan doorheen Mexico, de VS en het oosten van Canada.

Het is een behoorlijk aantrekkelijke eclips: enerzijds omwille van de vlot bereikbare locaties, maar ook omwille van de duur (in de buurt van Durango –Mexico- zal de totaliteit zo’n 4h28m duren, een eeuwigheid vergeleken met de 2m12s die wij op 11 augustus 1999 mochten meemaken in het noorden van Frankrijk!).

Bij ons zal er helaas niets van de eclips te zien zijn, ook geen gedeeltelijke fase… Maar er zullen genoeg websites zijn waar we de eclips online kunnen volgen, bvb. via SpaceWeather of bij de NASA.

 

Planeten:

April wordt helaas een triestige maand voor planeetwaarnemers L. We verliezen Jupiter, en ’t is nog té vroeg om Saturnus –en zeker Mars- al goed waar te nemen.

De eerste helft van de maand lukt nog wel om Jupiter waar te nemen in de avondschemering – toch als u een vrij uitzicht hebt op het westen. Op 1 april gaat ze nog 3h10m na de Zon onder, maar die afstand wordt dus héél snel kleiner.

Maar gelukkig kunnen we vanaf eind deze maand stilaan terug uitkijken naar de ringenplaneet Saturnus – die enkele maanden geleden verdween in de avondschemering. Begin april komt ze nog slechts 40 minuten voor de Zon op – véél te nipt om al waargenomen te worden. Maar tegen het eind van de maand is dat verschil al opgelopen tot anderhalf uur, en loont het de moeite om toch al eens te proberen (richting oosten zoeken, bij het begin van de ochtendschemering). Maar ’t is zeker nog te vroeg voor mooie telescoopbeelden: Saturnus zal pas eind deze zomer op zijn best zijn!

Ze loopt trouwens iets sneller “weg van de Zon” als de Rode planeet Mars die ook (héél langzaam dan) opduikt aan de ochtendhemel. Beide staan trouwens omstreeks 10 april vlak bij elkaar (minder dan een halve graad, waardoor ze ook netjes samen in beeld passen van een grotere telescoop), maar u zal wellicht nog een verrekijker nodig hebben om ze op te zoeken.

 

Samenstanden met de Maan:

Elke maan(d) loopt de Maan haar traject langs de ecliptica, en komt daarbij steevast in de buurt van enkele heldere sterren of planeten. Ideaal voor beginnende waarnemers: de Maan fungeert dan als een stralende “wegwijzer” die u  telkens weer een nieuwe ster of sterrenbeeld leert kennen…

Vooral de samenstand op de avond van 11 april zal héél mooi zijn: dan staat het fijne maansikkeltje op een drietal graden van het Zevengesternte (Plejaden, M45) – de mooiste sterrenhoop aan de hemel. Een héél fotogeniek beeld!

Datum	Object	Avond?	Ochtend?
6/04/2024	Mars & Saturnus		O
7/04/2024	Venus		O
10/04/2024	Jupiter	A
11/04/2024	Plejaden, M45 (Stier)	A
12/04/2024	Aldebaran (Alfa Tauri)	A
15/04/2024	Pollux (Beta Gemini)	A
16/04/2024	M44 (Praeseppe / de Bijenkorf)	A
18/04/2024	Regulus (Alfa Leonis)	A
22/04/2024	Spica (Alfa Virginis)	A	+ O
27/04/2024	Antares (Alfa Scorpii)		O

 

Deepsky in april:

Met de lente in het land verschuift onze aandacht stilaan van de vele sterrenhopen en nevels van de winterhemel naar de weelde aan melkwegstelsels van het voorjaar. Zeker in de buurt van de Maagd en de Leeuw wemelt het van de galaxiën, maar hiervoor zal een verrekijker helaas niet meer volstaan!

Voor deze aflevering houden we het bij de Leeuw: daar staan twee fraaie “duo's” Melkwegstelsels – en net zoals de drie musketiers eigenlijk met zijn vieren waren, zijn deze duo's eigenlijk ook telkens een trio!

M65/M66 & NGC 3628:

M66 is de helderste van het duo, maar M65 doet er nauwelijks voor onder. Wanneer Leeuw hoog aan de hemel staat, zijn ze zelfs op een doorsneelocatie in België nipt zichtbaar met een 75 mm- telescoopje bij relatief lage vergroting. Op echt donkere locaties moet dat zelfs vlot lukken met eentje van 60 mm en met grotere verrekijkers. Er zijn trouwens waarnemers die ze met een gewone verrekijker hebben gezien, maar dat kan alleen als je ‘perifeer kijkt’ (vanuit de ooghoeken, waardoor je het gevoeligste deel van je netvlies gebruikt). Vooral M65 is opvallend langwerpig (visueel zeker 3 keer zo lang als breed), met een redelijk helder, quasi stervormig centrum (ook bij middelgrote vergrotingen). Bij M66 is dat langwerpige iets minder uitgesproken, veeleer twee keer zo lang als breed. Hier valt met iets grotere kijkers (20-25 cm en meer) op dat er zich in het centrum een heldere balk bevindt, die duidelijk gekanteld staat ten opzichte van de lengteas van het melkwegstelsel zelf.

Voor het derde lid van de bende (NGC 3628) zul je toch algauw een 150 mm-kijker nodig hebben. Het is wel een mooi fotografisch object, omdat het een zogenaamde ‘edge-on galaxy’ is: we kijken op de zijkant van de vliegende schotel, en zien dus een relatief smalle, langgerekte figuur.

Het trio opzoeken is behoorlijk eenvoudig: twee graden onder de heldere ster theta Leonis staat een ster van magnitude 5,3 (73 Leo) met vlak eronder nog twee zwakkere sterren. M65 en M66 staan dan één graad links van dit rijtje sterren.

 

 

Het andere trio (M95/M96/M105) is verrassend minder bekend, terwijl ze eigenlijk nauwelijks zwakker zijn dan de voorgaande. Sommigen vinden ze zelfs makkelijker zichtbaar, maar wellicht zijn ze iets moeilijker op te zoeken bij gebrek aan handige referentiesterren.

De volgende drie galaxiëen kan je in één beeldveld krijgen al heb je dan wel een lichtsterkte richfield kijker nodig met een lage vergroting (anderhalve graad beeldveld is vereist). Ook dit trio staat onderaan de Leeuw, dus we vertrekken weer vanaf die denkbeeldige lijn tussen Alfa-Beta Leonis, maar nu op een derde afstand van Regulus (voor M65/66 startten we juist op één derde van de andere kant!). In het midden van de lijn 52-53 Leonis liggen er nog eens 3 spiraalstelsels op ons te wachten.

Om het eerste object te vinden neem ongeveer het midden van de lijn Alfa-Theta Leonis, daar ligt de 5.5 magnitude ster 52 Leonis. Als je die gevonden hebt dan ga je 1.5° naar het Zuiden, dan stoot je op M105.

M105: Het eerste object is theoretisch het helderste van de drie – maar tegelijk het minst indrukwekkende! Het heeft immers wel degelijk de grootste oppervlaktehelderheid, maar is te zien als een structuurloos ovaaltje met wel een duidelijke kern.

Van daar ga je minder dan 1 graad naar het ZZW, om te komen bij M96. Duidelijk iets groter dan de vorige, maar ook een nipt iets minder helder ovaal grijs vlekje met kern. De kern van dit spiraalstelsel is zeker te zien in een kleine refractor onder goede omstandigheden.  Maar gebruik voor alle zekerheid toch maar een iets grotere kijker.

Nu ga je net geen graad naar het westen om bij M95 te komen. M95 is een balkspiraalstelsel en is met een helderheid van magnitude 9,7 het zwakste van de drie “broertjes”. Het heeft een grootte van 8 op 5 boogminuten, maar daarvan zal enkel de kern van 3 boogminuten in de telescoop te zien zijn.  

 

 

 

 

 

De sterrenhemel in maart 2024

Alle tijdstippen in deze kalender worden uitgedrukt in Universele Tijd (UT). Voeg daar één uur aan toe voor onze Wintertijd (tot 30 maart), twee uur om aan onze Zomertijd te komen (vanaf 31 maart)…

 

Maanfasen:

Laatste Kwartier:             3 maart, 15h24m UT

Nieuwe Maan:                 10 maart, 9h00m UT

Eerste Kwartier:              17 maart, 4h11m UT

Volle Maan:                       25 maart, 7h00m UT

Laatste Kwartier:             2 april, 3h15m UT

 

Zon:

Datum	Zons-opkomst	Zons-ondergang	Begin astronomische schemering	Einde astronomische schemering	Begin burgerlijke schemering	Einde burgerlijke schemering
1/03/2024	7:25	18:24	5:31	20:18	6:47	19:02
8/03/2024	7:10	18:36	5:16	20:31	6:32	19:14
15/03/2024	6:55	18:47	4:59	20:43	6:17	19:25
22/03/2024	6:39	18:59	4:42	20:57	6:01	19:37
29/03/2024	6:24	19:10	4:23	21:11	5:45	19:49

 

Burgerlijke schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 6° onder de horizon staat

Astronomische schemering: begint/eindigt wanneer de Zon 18° onder de horizon staat

 

Planeten:

In maart is het nog steeds Jupiter die de avondhemel domineert. Begin maart gaat hij nog zo’n 5h30m na de Zon onder, eind deze maand is dat al afgenomen tot 3h15m. Dus tegen midden april zullen we de reuzenplaneet stilaan verliezen in de avondschemering!

Venus konden we het grootste deel van februari nog zien aan de ochtendhemel, maar schoof dan héél snel richting de gloed van de opkomende Zon. Enkel wie een vrij uitzicht heeft op het oosten kan de eerste dagen van februari nog eens proberen: door de grote helderheid van de planeet kan men ze –toch bij héél transparante lucht- ook relatief diep in de schemering nog zien (en zelfs overdag voor wie een telescoop heeft).

Maar eind februari dook aan die ochtendhemel ook Mars op in de buurt van Venus. De planeet is wel nog véél zwakker als Venus, maar komt week na week vroeger op én wordt ook langzaam helderder (maar zal pas in januari volgend jaar op zijn best zijn). Eind maart komt hij al 50 minuten voor de Zon op, dus wie een vrij uitzicht heeft op de oostelijke ochtendhemel kan dan al eens een poging wagen om de Rode (maar in werkelijkheid vaal-oranje J) Planeet op te speuren.

Planeet op te speuren.

 

Samenstanden met de Maan:

Elke maan(d) loopt de Maan haar traject langs de ecliptica, en komt daarbij steevast in de buurt van enkele heldere sterren of planeten. Ideaal voor beginnende waarnemers: de Maan fungeert dan als een stralende “wegwijzer” die u  telkens weer een nieuwe ster of sterrenbeeld leert kennen…

Vooral de samenstand op 26-27 maart is héél nauw: ‘s avonds staan de bijna Volle Maan en Spica minder dan één graad uit elkaar!

 

Datum	Object	Avond?	Ochtend?
3/03/2024	Antares (Alfa Scorpii)		O
8/03/2024	Mars		O
8/03/2024	Venus		O
13/03/2024	Jupiter	A
14/03/2024	Plejaden, M45 (Stier)	A
15/03/2024	Aldebaran (Alfa Tauri)	A
18/03/2024	Pollux (Beta Gemini)	A
21/03/2024	Regulus (Alfa Leonis)	A
26/03/2024	Spica (Alfa Virginis)	A	+ O
30/03/2024	Antares (Alfa Scorpii)		O

 

Deepsky in maart:

Aan de winterhemel wemelt het zoals gezegd van de open sterrenhopen. De vorige maanden bespraken we er al enkele fraaie, maar hier volgt één van de grootste blikvangers op de overgang van winter- naar lentehemel!

M44: deze sterrencluster draagt de bijnaam “de Bijenkorf” of “Praesepe” (de Kribbe) in het Latijn. En inderdaad doet deze overdaad aan sterretjes wel wat denken aan de uitgang van een bijenkorf, waar het krioelt van de bijtjes (wie durft nog zeggen dat sterrenkundigen geen fantasie hebben?)

Het is – na de Plejaden, maar die zijn dan ook buiten categorie- één van de helderste en mooiste sterrenhopen aan onze noordelijke hemel. Onder een donkere hemel kan je zelfs al met het blote oog zien dat hier “iets” staat: onder zo’n omstandigheden is ie dus héél makkelijk te vinden.

Deze open sterrenhoop staat in het sterrenbeeld Kreeft- wellicht wel het zwakste van de 12 sterrenbeelden uit de zogenaamde “horoscoop” (de ecliptica dus!).

En daar wringt dus net het schoentje: zodra er iets té veel lichthinder is (zoals op de meeste plaatsen in onze Lage Landen) wordt het juist extra moeilijk om M44 te vinden, door een gebrek aan heldere “zoeksterren”. Op héél slechte nachten moet men eventueel zelfs van héél ver vertrekken (zie bovenstaand zoekkaartje): maak een héél ruime driehoek met de heldere sterren Pollux (Tweelingen) - Procyon (Kleine Hond) en Regulus (Leeuw) => onze M44 staat dan quasi in het midden hiervan. Gebruik een verrekijker of de zoeker van een telescoop: dankzij hun grote beeldveld zal het na wat “rondzwiepen” wel lukken om de cluster in beeld te krijgen!

Maar dan wordt het dan wel weer smullen: een héél grote hoop sterretjes (ongeveer anderhalve graad, dus zowat 3x de diameter van de Maan aan de hemel) – daardoor zelfs minder geschikt voor krachtiger telescopen wegens hun té kleine beeldveld.

Met een doorsnee verrekijker kun je al makkelijk een tiental sterretjes zien, maar het mooiste beeld krijg je door een grote verrekijker of een korte telescoop (20-25 x vergroting).

Dan doet het zijn naam alle eer aan: een zwerm rondzoemende bijtjes, bestaande uit ongeveer 75 sterretjes.

 

 

 

De sterrenhemel in februari 2024

Alle tijdstippen in deze kalender worden uitgedrukt in Universele Tijd (UT). Voeg daar één uur aan toe voor onze Wintertijd, twee uur om aan onze Zomertijd te komen…

Maanfasen:

Laatste Kwartier:            2 februari, 23h18m UT

Nieuwe Maan:                 9 februari, 22h59m UT

Eerste Kwartier:             16 februari, 15h01m UT

Volle Maan:                     24 februari, 12h30m UT

Laatste Kwartier:            3 maart, 15h24m UT

 

Zon:

Datum	Zons-opkomst	Zons-ondergang	Begin astronomische schemering	Einde astronomische schemering	Begin burgerlijke schemering	Einde burgerlijke schemering
1/02/2024	8:19	17:33	6:20	19:32	7:38	18:14
8/02/2024	8:08	17:45	6:10	19:43	7:27	18:26
15/02/2024	7:55	17:58	5:59	19:54	7:16	18:37
22/02/2024	7:42	18:10	5:47	20:05	7:03	18:49
29/02/2024	7:28	18:22	5:33	20:17	6:49	19:00

 

Planeten:

In februari verdwijnt Saturnus van de avondhemel (om dan in de zomer terug op te duiken aan de ochtendhemel) – enkel begin deze maand kan u ze nog in de schemering opzoeken mits u een vrij uitzicht op het westen heeft.

Maar Jupiter daarentegen blijft ook deze maand nog de avondhemel domineren: nog opmerkelijk helderder als Sirius (de helderste ster aan de hemel, sterrenbeeld de Grote Hond). Met een kleine telescoop of een héél goede verrekijker (maar dan wel stevig ondersteund: op statief of desnoods leunend tegen een muur) kan u links en rechts van de planeet tot 4 stipjes zien: de grootste (“Galileïsche”) manen van Jupiter.

 

Venus domineert dan weer de ochtendhemel: onze zusterplaneet is zo helder dat ze zelfs in volle ochtendschemering nog te zien is (terwijl alle sterren dan al “weggespoeld” zijn). Week na week schuift ze echter dichter richting de Zon, en wordt ze minder goed zichtbaar (opkomst Venus komt steeds dichter bij het moment van zonsopkomst).

 

Samenstanden met de Maan:

Elke maan(d) loopt de Maan haar traject langs de ecliptica, en komt daarbij steevast in de buurt van enkele heldere sterren of planeten. Ideaal voor beginnende waarnemers: de Maan fungeert dan als een stralende “wegwijzer” die u  telkens weer een nieuwe ster of sterrenbeeld leert kennen…

 

Datum	Object	Avond?	Ochtend?
1/02/2024	Spica (Alfa Virginis)		O
5/02/2024	Antares (Alfa Scorpii)		O
8/02/2024	Venus		O
15/02/2024	Jupiter	A
16/02/2024	Plejaden, M45 (Stier)	A
17/02/2024	Aldebaran (Alfa Tauri)	A
20/02/2024	Pollux (Beta Gemini)	A
23/01/2024	Regulus (Alfa Leonis)	A
28/01/2024	Spica (Alfa Virginis)		O

 

Deepsky in februari:

Aan de winterhemel wemelt het van de open sterrenhopen. Vorige maand bespraken we al de opvallendste (de Plejaden), maar hier komen er weer enkele!

 

De Hyaden in het sterrenbeeld Stier, ook gekend als “het Regengesternte” is een minder bekende sterrenhoop… juist omdat hij té groot en te helder is! Daardoor wordt hij immers vaak over het hoofd gezien, zeker gezien de nabijheid van de véél bekendere Plejaden.

Deze heel grote en losse open sterrenhoop (ongeveer 4,5 graden) wordt bovendien gedomineerd door de oranje ster Aldebaran (het ‘Oog van de Stier’), maar eigenlijk is het een voorgrondster die niks met de cluster te maken heeft (staat ongeveer halverwege qua afstand). Het is een van de helderste oranje sterren die we te zien krijgen, samen met Antares in de Schorpioen en Betelgeuze in Orion. De V-vorm van de open sterrenhoop is duidelijk te zien, en juist daarom werd dit door vele volkeren geassocieerd met de kop van een stier. Met zijn 300 à 400 sterleden is hij merkelijk armer aan sterren dan de nabije Plejaden. De Hyaden, slechts 153 lichtjaar van ons verwijderd, zijn trouwens één der dichtstbij liggende open sterrenhopen. In sommige culturen spreekt men over het ‘Regengesternte’, waarschijnlijk omdat het regenseizoen er stilaan aankomt wanneer de Stier op het einde van de zomer opnieuw aan de ochtendhemel opduikt.

De helderste ster midden in het ‘onderste streepje’ van de V is een van de mooiste dubbelsterren die met het blote oog al te onderscheiden zijn: θ1 en θ2 staan 5,5 boogminuten uit elkaar, en halen magnitude 3.4 en 3.8. Ter vergelijking: de veel bekendere Mizar en Alcor in de steel van de Grote Beer staan wel dubbel zover uit elkaar, maar verschillen anderzijds veel meer in helderheid.

 

M36-37-38: drie sterk vergelijkbare open sterrenhopen op één rij – hoe uniek is dat? In de Voerman tref je dit inderdaad aan!

De Voerman (“Auriga”) kan je zien als een redelijk grote ietwat langwerpige vijfhoek aan de hemel, met de heldere gele ster Capella aan het uiteinde van de smalste zijde van de vijfhoek. Onze drie clusters staan daarentegen eerder aan de andere kant van het sterrenbeeld: ééntje ligt nèt buiten de vijfhoek, de twee andere er mooi binnenin.

Onder een donkere hemel zien we met het blote oog al dat er daar “iets” te zien is, maar pas met een (goede) verrekijker of kleine telescoop kan men er telkens enkele van de helderste sterren in onderscheiden (maar toch het best bij M36, de middelste van de drie). Maar laat toch duidelijk wezen dat dit objecten zijn die het best tot hun recht komen in een telescoop!

M37, die net buiten de klassieke vijfhoek van Auriga valt, is de helderste van de drie sterrenhopen in Auriga. Het is een iets rijkere sterrenhoop (ongeveer 500 sterren, waarvan zo’n 100-150 binnen het bereik van een modale telescoop), opvallend genoeg allemaal redelijk uniform van helderheid. De cluster is duidelijk elliptisch van vorm.

M36 (nèt binnen de vijfhoek) ziet er slechts half zo groot uit als M37, en bevat ook duidelijk minder sterren – maar enkele daarvan zijn dan weer wel merkelijk helderder (magnitude 9). In totaal zijn er met iets grotere amateurkijkers een 60-tal sterren in te onderscheiden, waardoor hij de sterarmste is van het trio. Wat wel sterk opvalt bij M36, is de grote variatie in helderheid én in kleur tussen de verschillende individuele sterren.

M38 ten slotte is dan weer beter te vergelijken met M37: rijker, groter, maar de individuele sterren zijn nog iets minder helder. De cluster ziet er ruwweg vierkant uit, met in de hoeken telkens een groepje iets opvallender sterren. Sommige waarnemers menen hierin de vorm van de Griekse letter ‘pi’ in te herkennen, vandaar zijn ietwat recentere bijnaam van ‘Pi-cluster’.

 

 

​

 De sterrenhemel in januari 2024

Alle tijdstippen in deze kalender worden uitgedrukt in Universele Tijd (UT). Voeg daar één uur aan toe voor onze Wintertijd, twee uur om aan onze Zomertijd te komen…

Maanfasen:

Laatste Kwartier:             4 januari, 3h30m UT

Nieuwe Maan:                 11 januari, 11h57m UT

Eerste Kwartier:              18 januari, 3h53m UT

Volle Maan:                       25 januari, 17h54m UT

 

Zon:

Datum	Zons-opkomst	Zons-ondergang	Begin astronomische schemering	Einde astronomische schemering	Begin burgerlijke schemering	Einde burgerlijke schemering
1/01/2024	7:45	15:46	5:37	17:54	6:59	16:32
8/01/2024	7:43	15:54	5:36	18:01	6:58	16:39
15/01/2024	7:39	16:04	5:34	18:09	6:54	16:48
22/01/2024	7:32	16:15	5:30	18:18	6:49	16:58
29/01/2024	7:23	16:27	5:23	18:28	6:41	17:09

 

Planeten:

Ook in januari tekenen de drie spectaculairste planeten nog  present, hoewel Saturnus wel stilaan in de avondgloed verdwijnt (dus een vrij uitzicht op de zuidwestelijke horizon is een must!).

’s Avonds is het nog steeds Jupiter die de avondhemel domineert: de reuzenplaneet is merkelijk helderder dan de helderste ster (Sirius in de Grote Hond, ook al zichtbaar aan de winterhemel). Met een kleine telescoop of een héél goede verrekijker (maar dan wel stevig ondersteund: op statief of desnoods leunend tegen een muur) kan u links en rechts van de planeet tot 4 stipjes zien: de grootste (“Galileïsche”) manen van Jupiter.

Saturnus was op zijn best in het najaar, maar zeker begin deze maand kan u de ringenplaneet nog opzoeken vroeg op de avond. Niet zo dominant als Venus noch Jupiter, maar hoort toch bij de 10 helderste “puntjes” aan de hemel. Staat nu in het sterrenbeeld Waterman, en daardoor klimt Saturnus toch al weer ietsje hoger boven onze Belgische horizon dan de voorbije jaren (toen stond ze in  de héél zuidelijke sterrenbeelden Steenbok en Boogschutter).

Venus domineert dan weer de ochtendhemel: onze zusterplaneet is zo helder dat ze zelfs in volle ochtendschemering nog te zien is (terwijl alle sterren dan al “weggespoeld” zijn).

 

Samenstanden met de Maan:

Elke maan(d) loopt de Maan haar traject langs de ecliptica, en komt daarbij steevast in de buurt van enkele heldere sterren of planeten. Ideaal voor beginnende waarnemers: de Maan fungeert dan als een stralende “wegwijzer” die u  telkens weer een nieuwe ster of sterrenbeeld leert kennen…

Datum	Object	Avond?	Ochtend?
1/01/2024	Regulus (Alfa Leonis)		O
5/01/2024	Spica (Alfa Virginis)		O
8/01/2024	Antares (Alfa Scorpii)		O
8/01/2024	Venus		O
14/01/2024	Saturnus	A
18/01/2024	Jupiter	A
20/01/2024	Plejaden, M45 (Stier)	A
24/01/2024	Pollux (Beta Gemini)	A
25/01/2024	Praesepe, M44 (Cancer)	A
27/01/2024	Regulus (Alfa Leonis)	A

Meteoren:

We starten het sterrenkunde-jaar steevast met de Boötiden, de derde van de “drie grote” meteoorzwermen (na de Perseïden midden augustus, en de Geminiden midden december). Dit jaar wordt het (relatief korte) maximum van de meteorenzwerm verwacht op de voormiddag van donderdag 4 januari – dus helaas klaarlichte dag in België. Dus wij kunnen best waarnemen in de vroege uurtjes voor de ochtendschemering, die donderdag 4 januari dus.

 

Deepsky in januari:

Aan de winterhemel wemelt het van de open sterrenhopen en de nevels, maar twee exemplaren steken er echt met kop en schouder bovenuit!

 

• De Plejaden in het sterrenbeeld Stier, ook gekend als “het Zevengesternte” (maar dan verklappen we natuurlijk al veel J) of als M45 (nummer 45 in de gekende cataloog van Charles Messier) is zonder twijfel de bekendste open sterrenhoop aan de hemel. Wie ietwat goede ogen heeft ziet er (onder een transparante en donkere hemel) vlot 6 à 7 sterretjes met het blote oog – en échte arendsogen komen zelfs aan 8 of meer. Maar haal zeker eens uw verrekijker boven: op slag spreken we dan over minstens 20-25 sterren! De Plejaden zijn vooral een héél jonge sterrenhoop: op (lang belichte) foto’s is te zien hoe ze opvallend blauw van kleur zijn (héél hete sterren dus), en nog omringd door de gaswolk waaruit ze ooit ontstonden.

 

 

• Orionnevel: als de Plejaden een jonge sterrenhoop zijn die zich nog niet helemaal ontdaan hebben van hun stofnevel, dan is de Orionnevel zo’n stofnevel die nog maar goed en wel begonnen is met sterren te produceren. M45 (nummer 45 dus in die cataloog van Charles Messier) is héél makkelijk te vinden: de drie “Gordelsterren” in het centrum van het sterrenbeeld Orion zijn één der meest herkenbare figuren aan de hemel. Ga vanaf de meest linkse ster van het rijtje een halve vuist naar beneden en daar staat dan weer zo’n rijtje van 3-4 sterretjes (loodrecht op vorige rij). Maar kijk eens beter (en dan al zeker met de verrekijker); de voorlaatste is geen puntvormig sterretje, maar een kleine vlek: de befaamde Orionnevel. Wie een kleine telescoop heeft zal centraal in die enorme wirwar van nevel een opvallend vierhoekje van sterren zien: de zogenaamde Trapeziumsterren zijn enkele der jongste sterren aan de hemel. De Orionnevel kan men dan ook beschouwen als één grote kraamkliniek.

 

​