Lager Onderwijs
Voor kinderen van het lager onderwijs biedt MIRA een interactief programma aan van twee uur.
Uit onderstaand overzicht van wat er allemaal op het programma kan staan, wordt een keuze gemaakt op basis van de onderwerpen die door de leerkrachten worden aangevraagd, ofwel door de gidsen van MIRA op basis van hun jarenlange ervaring met het rondleiden van schoolgroepen.
Op het programma
Eerste graad
Leergebieden Mens en maatschappij, Wetenschappen en techniek en Wiskunde
Ontstaan dag en nacht
Zon = licht, warmte, komt op en gaat onder
Windrichtingen: beweging Zon van oost via zuid naar west
Bewegingen Aarde, Maan en Zon
Maan rond Aarde, Aarde rond eigen as, Aarde rond Zon
Schijngestalten: halve en volle Maan
Zonnestelsel
Vergelijking Zon met planeten
Vergelijking planeten met elkaar
Veranderend perspectief door beweging planeten rond Zon
Volgorde planeten en hun namen
Kennismaking draaiende sterrenhemel
Sterren en sterrenbeelden
Waarom draait de sterrenhemel?
Zon = ster dichtbij, andere sterren = veraf
Techniek: kennismaking met grote telescopen
Bezoek waarnemingsterras met telescopen in draaiende koepels
Telescoop als technisch hulpmiddel om natuur (heelal) beter te begrijpen
Wiskunde: meten = weten
Rekenen en meten om vat te krijgen op grootsheid heelal en hemelobjecten
Het bezoek in concreto
Met de kinderen van het eerste en tweede leerjaar trekken we op verkenning in ons zonnestelsel: we maken kennis met de Zon, de Maan en de planeten, en we bekijken hoe de Aarde zich in dat zonnestelsel gedraagt: de dagelijkse draaiing rond onze as en de jaarlijkse beweging rond de Zon. Zo wordt meteen ook duidelijk waarom er dag en nacht is en hoe de seizoenen ontstaan.
We situeren de Aarde in het zonnestelsel en vooral ook ten opzichte van Zon en Maan, illustreren hoe de Maan in verschillende fasen te zien is, en tonen aan hoe eclipsen van Zon en Maan kunnen ontstaan.
We tonen een dynamisch zonnestelsel, waarbij alle objecten rond de Zon draaien. Om dit te verklaren doen we beroep op de zwaartekracht en schetsen de verhoudingen tussen de Zon en de planeten. Op basis hiervan stellen de leerlingen vast dat de Zon in vergelijking met de andere objecten in het zonnestelsel een gigantisch grote en zware gasbol is.
Van daaruit leggen we de link met de sterren aan de sterrenhemel en verklaren waarom de Zon zoveel helderder en groter is/lijkt dan de andere sterren. We bekijken samen de sterrenhemel en maken kennis met een aantal belangrijke sterrenbeelden zoals de Grote Beer en de Kleine Beer. We laten ook zien hoe de sterren allemaal rond de Poolster draaien.
Al deze onderwerpen leggen we aan de kinderen uit met behulp van beelden en filmmateriaal in een grote multimediazaal en met allerlei maquettes en experimenten die in de volkssterrenwacht opgesteld staan.
En natuurlijk brengen we ook een bezoek aan het waarnemingsterras, waarbij onze grote telescopen in de draaiende koepels op de kinderen een onvergetelijke indruk maken. Bij helder weer doen we samen ook een zonnewaarneming.
Tweede en derde graad
Leergebieden Mens en maatschappij, Wetenschappen en techniek en Wiskunde
Weer in tijd en ruimte
Weerkaarten lezen, instrumenten weerstation aflezen + functie ervan
Elementen die weer bepalen
Oriëntatie in tijd en ruimte
Aardrotatie en ontstaan dag/nacht
Zon = licht, warmte, komt op en gaat onder
Windrichtingen: beweging Zon van oost via zuid naar west
Schuine stand aardas en seizoenen
Coördinaten op Aarde: evenaar, lengte- en breedtegraden, tijdszones
Bewegingen Aarde, Maan en Zon
Maan rond Aarde, Aarde rond eigen as, Aarde rond Zon
Schijngestalten: halve en volle Maan
Eclipsen Zon en Maan
Zonnestelsel
Vergelijking Zon met planeten
Vergelijking planeten met elkaar
Veranderend perspectief door beweging planeten rond Zon
Kennismaking draaiende sterrenhemel
Sterren en sterrenbeelden
Waarom draait de sterrenhemel?
Zon = ster dichtbij, andere sterren = veraf
Onze plaats in het heelal
Schaalmodellen
Leven op Aarde
Aarde = levende planeet
Leven elders?
Werking van sterren
Werkingsprincipe Zon als ster
Zon in vergelijking met andere sterren
Sterren in sterrenstelsels
Techniek: kennismaking met grote telescopen
Bezoek waarnemingsterras met telescopen in draaiende koepels
Telescoop als technisch hulpmiddel om natuur (heelal) beter te begrijpen
Evolutie telescoop: van simpele lenzenkijker tot ruimtetelescoop
Techniek: ruimtevaart
Bespreking maquettes ISS + PROBA (Belgisch !)
Belang ruimtevaart voor wetenschap en maatschappij
Evolutie ruimtevaart: begin, nu en toekomst
Wiskunde: meten = weten
Belang wiskunde bij oriëntatie in tijd en ruimte
Belang wiskunde om heelal en hemelobjecten te begrijpen
Het bezoek in concreto
Aansluitend bij de leergebieden ‘Mens en maatschappij’, ‘Wetenschappen en techniek’ en ‘Wiskunde’ bij de leerdoelen en in de leerplannen voor het lager onderwijs kan je met de leerlingen
- een bezoek brengen aan het weerstation, waarbij de leerkrachten zelf uitleg geven bij de aanwezige meteorologische instrumenten op MIRA, dit in aanvulling bij een korte multimediavoorstelling i.v.m. weer en klimaat;
- een bezoek brengen aan de sterrenwacht, waarbij de educatieve medewerkers van MIRA de leerlingen meenemen op een avontuurlijke reis doorheen de wondere wereld van sterren en planeten;
- een bezoek brengen aan het weerstation en de sterrenwacht.
Weerstation
Wat het weerstation betreft geeft de multimediavoorstelling een overzicht van hoe meteorologen het weer voorspellen, welke elementen belangrijk zijn in dit verband en wat het verband is tussen weer en klimaat.
Daarna kunnen de leerlingen kennis maken met de verschillende instrumenten die op ons weerterras staan om de temperatuur, de vochtigheid, de beweging en de druk van de lucht te meten, alsook de neerslag.
Meer info over het weerstation vind je op deze pagina van de MIRA-website. Hier kan je ook het begeleidend digitale handboekje downloaden.
Sterrenwacht
Multimediazaal: De sterrenhemel en het zonnestelsel verkennen
Aan het begin van het bezoek maken we met behulp van onze reusachtige sterrenkaart kennis met de sterrenhemel. De leerlingen krijgen zicht op een aantal bekende sterrenbeelden zoals de Grote en de Kleine Beer, Orion, Cassiopeia, enzovoort. We leggen uit wat er speciaal is aan de Poolster, wat we ons bij de Melkweg moeten voorstellen en hoe de avondlijke sterrenhemel eruit ziet in de periode dat de groep op bezoek komt, met ook aandacht voor de heldere planeten die met het blote oog te zien zijn.
Tijdens een boeiende multimediavoorstelling situeren we onze plaats in het heelal. De objecten uit het zonnestelsel passeren de revue: we maken kennis met de Zon, de Maan en de planeten, en we bekijken hoe de Aarde zich in dat zonnestelsel gedraagt: de dagelijkse draaiing rond onze as en de jaarlijkse beweging rond de Zon. Zo wordt meteen ook duidelijk waarom er dag en nacht is en hoe de seizoenen ontstaan. We situeren de Aarde in het zonnestelsel en vooral ook ten opzichte van Zon en Maan, illustreren hoe de Maan in verschillende fasen te zien is, en tonen aan hoe eclipsen van Zon en Maan kunnen ontstaan.
We tonen een dynamisch zonnestelsel, waarbij alle objecten rond de Zon draaien. Om dit te verklaren doen we beroep op de zwaartekracht en schetsen de verhoudingen tussen de Zon en de planeten. Op basis hiervan stellen de leerlingen vast dat de Zon in vergelijking met de andere objecten in het zonnestelsel een gigantisch grote en zware gasbol is. Via een aantal spectaculaire filmpjes en live beelden van het internet bespreken we fenomenen die kenmerkend zijn voor de Zon: kernfusie, zonnevlekken, protuberansen, zonnevlammen en poollicht. We vergelijken de Zon met andere sterren en situeren die in grote verzamelingen sterren, hetgeen we sterrenstelsels noemen. Daarbij maken we graag ook kennis met het grote buurstelsel van onze eigen melkwegstelsel: de Andromedanevel, die vanaf een donkere plaats gemakkelijk met het blote oog te zien is. En als we spreken over sterren, leggen we meteen ook uit hoe astronomen afstanden uitdrukken in lichtjaar. Ten slotte kruipen we via een filmpje even aan boord van het internationale ruimtestation ISS en krijgen we onze planeet te zien van op een hoogte van zowat vierhonderd kilometer.
Rondgang door de sterrenwacht
* Bewijzen dat de Aarde draait
De rondgang door de volkssterrenwacht start bij de slingerproef van Foucault, een experiment waarmee we kunnen bewijzen dat de Aarde rond haar as draait. Zo krijgen de leerlingen meteen zicht op het gegeven dat als wij de sterren, de Zon en de planeten zien opkomen in het oosten en zien ondergaan in het westen dat een rechtstreeks gevolg is van de draaiing van de Aarde
* Experimenten en maquettes in verband met licht en straling
Via zelf te bedienen optische tafels wordt geïllustreerd hoe astronomen met behulp van lenzen en spiegels licht kunnen leiden en bestuderen. Een geigerteller laat ons onzichtbare straling horen. En MIRA beschikt over een radiosysteem waarmee op elk moment van de dag rechtstreeks meteoren (vallende sterren) te zien én te horen zijn. Een ideale opstelling om te spreken over zichtbaar en onzichtbaar licht (UV, infrarood, enzovoort).
* Onze plaats in het evoluerende heelal
Een meterslange kleurrijke afbeelding schetst de geschiedenis van het heelal, van de oerknal tot vandaag.
We situeren daarbij ook onze plaats in het heelal door te vertrekken van onze situatie in de buurt van de Zon tot aan de rand van het waarneembare universum.
Moeilijke materie: een grote zwarte maquette toont hoe grote massa’s de ruimte krommen. Wel een ideaal model om met behulp van rondcirkelende balletjes inzicht te krijgen in de planeetbanen rond de Zon.
Een speelgoed vrachtwagen vol sterren geeft een goed idee over de overvloed aan sterren in ons Melkwegstelsel. Meteen beseffen de leerlingen ook dat ons eigen zonnestelsel maar een bescheiden plaatsje inneemt in het grote geheel.
* Het zonnestelsel in beweging
In een kleine vitrinekast komen de leerlingen oog in oog te staan met een uniek stukje buitenaards materiaal: een heuse Marsmeteoriet. Aanraken mag helaas niet, maar de medewerkers van MIRA kunnen een paar boeiende verhalen vertellen over hoe dit stukje Mars op Aarde is terecht gekomen en hoe we zeker kunnen zijn dat het wel echt van onze buurplaneet afkomstig is.
Met onze zwaartekrachtsweegschaal tonen we aan wat het verschil is tussen massa en gewicht. Op de Maan zou je met je zelfde massa liefst zes keer minder wegen, waarom dat zo is kunnen we bij deze opstelling heel duidelijk uitleggen.
De leerlingen kunnen via een hellend vlak balletjes met een verschillend gewicht naar beneden laten rollen. Vlak bij deze opstelling staat een ander experiment waarbij we een vacuüm kunnen creëren. Fascinerend hierbij is om te zien dat objecten bij afwezigheid van wrijving steeds even snel naar beneden vallen.
Met een speelgoed bus maken we in gedachten een reisje naar de Zon, vraag is hoe lang we onderweg zouden zijn. Door hierbij stil te staan gaan we die afstand van 150 miljoen kilometer toch iets tastbaarder kunnen maken voor de kinderen.
Zeker een must tijdens het bezoek aan MIRA is de fraaie muurschildering met daarop de belangrijkste objecten in het zonnestelsel. De leerlingen krijgen meteen zicht op de verschillen tussen de planeten onderling en zeker ook met de imposante Zon. Die bron van licht en warmte zorgt voor een zone waar het niet te warm en niet te koud is zodat daar leven kan ontstaan. En niet toevallig bevindt zich in die zone onze eigen planeet. We vergelijken kort even wat de essentiële verschillen zijn met onze buurplaneten Venus (dichter bij de Zon) en Mars (verder van de Zon).
* Zon en Aarde: afstanden en seizoenen
Waarom zijn er seizoenen op Aarde? Een maquette toont duidelijk hoe door de schuine stand van de aardas de Zon bij ons op het noordelijk halfrond in de zomer hoog aan de hemel klimt en in de winter niet.
Een grote draaiende aardbol met bijhorende Maan op schaal geeft een idee van de onderlinge afstand tussen beide hemellichamen. Dergelijke maquettes maken het mogelijk om de onbegrijpelijk grote astronomische afstanden toch concreet te maken.
* Het belang van de ruimtevaart
Ons land staat aan de top als het gaat om ruimtevaarttechnologie. Wij behoren tot de kernlanden binnen de Europese ruimtevaartorganisatie ESA en werken mee aan het internationale ruimtestation ISS. De grote maquette van het ISS met bijhorend beeldscherm dat in realtime toont waar het ruimtestation zich bevindt, geeft de leerlingen een concreet beeld van ruimtevaartprojecten.
We gebruiken een model op ware grootte van de Belgische satelliet PROBA-2 om het belang van ruimtevaart te illustreren voor het wetenschappelijk onderzoek van het zonnestelsel én onze eigen planeet. Aardobservatie is immers onontbeerlijk om een goed zicht te hebben op de toestand van de atmosfeer, de vegetatie en golfstromen op Aarde, enzovoort. PROBA-2 is een mooi voorbeeld van toptechnologie van eigen bodem en van het belang van wetenschap en techniek voor onze hedendaagse maatschappij.
* De werking van de Zon
In onze planetariumzaal projecteren we overdag en bij helder weer een groot beeld van de schijf van de Zon. Daarmee is het mogelijk om heel gedetailleerd zonnevlekken waar te nemen. De heliostaat die we daartoe gebruiken kan ook voorzien worden van een spectroscoop, zo kunnen we het witte licht tonen als de kleuren van de regenboog: van rood tot violet. In dat spectrum van het zonlicht zijn donkere lijnen te zien, die wijzen op de aanwezigheid van welbepaalde elementen in de Zon, zoals waterstof, helium, natrium, enzovoort.
Aansluitend hierbij beschikt MIRA over een grote maquette die het inwendige van de Zon toont, een ideaal instrument om aan de leerlingen uit te leggen hoe de Zon nu precies in elkaar zit. Onweerstaanbaar voor alle kinderen is een glazen plasmabol die in diezelfde zaal opgesteld staat. Het oplichtende plasma creëert net zoals bij de Zon en alle andere sterren een elektromagnetisch veld dat wij kunnen zichtbaar maken met een fluorescentielamp.
* Planeten bij andere sterren en de zoektocht naar buitenaards leven
Sinds 1995 weten we het zeker: er draaien ook planeten rond andere sterren. In onze tentoonstelling maken de leerlingen kennis met een aantal inventieve methodes om dergelijke exoplaneten te detecteren. Er staan drie maquettes opgesteld die tonen hoe dat in zijn werk gaat.
In dit verband kunnen we ons zeker de vraag stellen in hoeverre er op die planeten eventueel ook leven zou kunnen voorkomen. Een fraai paneel schetst de evolutie van 4,6 miljard jaar geschiedenis van onze planeet: van een vurige magmaplaneet naar de ‘rustige’ Aarde die wij vandaag kennen. Er wordt getoond hoe de aardatmosfeer in de loop van de miljarden jaren veranderde van samenstelling. Nauw hiermee hangt ook het ontstaan en de evolutie van de verschillende levensvormen op Aarde samen.
De tentoonstelling stelt verder de vraag hoe uniek het leven op Aarde is in het universum, hoe we buitenaards leven eventueel kunnen detecteren en hoe we zouden kunnen communiceren met intelligente levensvormen elders.
Nog een blikvanger in deze zaal is een microscoop. Met behulp hiervan zien we bijzondere levensvormen in actie: ofwel waterbeertjes op zoek naar voedsel, ofwel Spirulina-bacteriën die zuurstof produceren.
Bezoek aan het waarnemingsterras: Oriëntatie aan de hemel en zelf door de telescoop kijken
Eén van de hoogtepunten bij een bezoek aan Volkssterrenwacht MIRA is ongetwijfeld de kennismaking met het ruime waarnemingsterras.
Blikvanger is een grote armillairsfeer, een constructie opgebouwd uit metalen latten die staan voor de belangrijkste cirkels aan de hemelsfeer: de meridiaan, de hemelevenaar, de horizon, enzovoort. Met behulp van dit enorme instrument leren de leerlingen zich vanuit een centrale positie oriënteren aan de sterrenhemel. Ook de vier windstreken zijn hierbij essentiële en duidelijke merkpunten.
De heliostaat laat zien hoe we de beweging van de Zon aan de hemel kunnen volgen en ook hoe we zonlicht via twee spiegels en een lens kunnen sturen richting verduisterde planetariumzaal waar de zonnewaarneming plaatsvindt.
In de westelijke hoek van het terras maken de leerlingen kennis met twee antennes die radiogolven opvangen. Met die installatie kunnen we meteoren waarnemen, dag en nacht en ook onafhankelijk van het weer.
Maar natuurlijk zijn de belangrijkste constructies op het waarnemingsterras de twee grote telescoopkoepels. Daarin staan verschillende soorten telescopen opgesteld: kijkers met lenzen en met spiegels.
In de Frank Deboosere-koepel komen de leerlingen vast onder de indruk van de imposante draaiende koepel en de computergestuurde telescoopopstelling, die zonder feilen alle objecten aan de sterrenhemel weet te vinden. Onze vijftig centimeter telescoop staat in de koepel te pronken, de grootste kijker op MIRA.
De andere koepel is vernoemd naar de stichter van onze volkssterrenwacht, pater Pieraerts. Daarin bevinden zich twee uitstekende sterrenkijkers. Maar in deze koepel is het vooral de krachtige protuberansenkijker die de show steelt: bij zonnewaarnemingen vallen met behulp van dit instrument tienduizenden kilometers hoge gasslierten aan de rand van de zonneschijf te bewonderen.
Bij helder weer doen we gegarandeerd samen een aantal waarnemingen, waarbij alle leerlingen door de telescoop kunnen kijken. Overdag staat de Zon op het programma, eens het voldoende donker is kunnen we de Maan, de planeten en sterren waarnemen, uiteraard afhankelijk van het weer en wat er op dat welbepaalde moment boven de horizon staat.
Dit luik van het bezoek leent zich uitermate om te spreken over het belang van geschikte instrumenten, in casu telescopen, in het kader van de vooruitgang van de wetenschap. We schetsen hoe de eenvoudige lenzenkijker van Galilei evolueerde tot reusachtige telescopen op Aarde en in de ruimte.
Praktische info
Duurtijd bezoek sterrenwacht: 120 minuten
Duurtijd bezoek weerstation: +- 60 minuten, leerkracht begeleidt zelf en bepaalt dus ook de duurtijd
Prijs bezoek sterrenwacht: groepen tot 15 leerlingen: € 90,00 / groepen vanaf 16 leerlingen: € 6,00 per leerling / leerkrachten gratis
Prijs bezoek weerstation: groepen tot 20 leerlingen: € 30,00 / groepen vanaf 21 leerlingen: € 1,50 per leerling / leerkrachten gratis
Prijs bezoek sterrenwacht en weerstation: groepen tot 15 leerlingen: € 105,00 / groepen vanaf 16 leerlingen: € 7,00 per leerling / leerkrachten gratis
Data: maandag tot vrijdag in de voor- of namiddag (niet: voormiddag 2de en laatste vrijdag van de maand)
Een bezoek kan enkel na reservatie via telefoon (02 269 12 80) of mail (info@mira.be).
We hebben volgende gegevens nodig: naam en contactgegevens school + begeleidende leerkracht, leerjaar en aantal leerlingen.
Het is steeds mogelijk om voordien een afspraak te maken op MIRA om samen het bezoek voor te bereiden en te bespreken welke onderwerpen bij voorkeur aan bod dienen te komen.
Trouwens, met een geldige lerarenkaart kunnen mensen uit het onderwijs steeds gratis deelnemen aan onze Astroclub en andere activiteiten voor individuele bezoekers. Contacteer ons voor meer informatie.
Workshops en ander educatief materiaal
Voor leerkrachten van de tweede en derde graad bieden wij gratis een aantal workshops aan die kunnen dienen als voorbereiding voor een bezoek aan MIRA of als uitbreiding achteraf bij de onderwerpen die tijdens de rondleiding aan bod zijn gekomen.
Wij opteren voor workshops die gemakkelijk in de eigen klas kunnen uitgevoerd worden. Het benodigde materiaal bestaat meestal uit eenvoudig materiaal of uit documenten die op school kunnen afgeprint worden.
Overzicht van de beschikbare workshops:
- Zelf een draaibare sterrenkaart maken
- Zelf een zonnewijzer maken
- Maak je eigen schaalmodel van het zonnestelsel
- Hoe maak je een komeet?
- Beginselen van de ruimtevaart
- Sterren groot en klein
- Maak een eenvoudig weerstation voor in de klas
- Hoe bewegen planeten in het zonnestelsel?
- Leer de sterrenhemel kennen
- Op zoek naar buitenaards leven
Op aanvraag sturen wij het documentatiemateriaal via de elektronische snelweg toe.
In bijlage onderaan deze pagina vind je in pdf-versie een speciaal themanummer van MIRA Ceti uit 2013 voor leerkrachten lager onderwijs.
MIRA werkt ook samen met ESERO, het educatief platform van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. ESERO biedt heel wat materiaal aan voor lager en middelbaar onderwijs. Neem zeker eens een kijkje op deze webpagina: http://eserobelgium.be/index.php/nl/lesmateriaal-basisonderwijs/.
In het kader van ESERO worden er ook regelmatig opleidingen voor leerkrachten georganiseerd, meer info via deze link. Ook op MIRA kunnen op aanvraag dergelijke ESERO-opleidingen gehouden worden, contacteer ons in geval van concrete interesse.
Het educatief team van MIRA is ook altijd bereid om leerkrachten te begeleiden, te inspireren of te coachen bij al dit soort activiteiten.
