2012-03 HistoRik over ... François Arago
François Arago (1786 – 1853)
Na Méchain, Delambre en het bepalen van de meter komen we nog uit bij een vervolg.
Niet voor de meter want die was al vastgelegd, maar het geodetische werk van Méchain was nog niet voltooid. We herinneren ons dat Méchain in de buurt van Valencia stierf aan malaria bij het uitbreiden van de metingen tot Valencia en de Balearen. Daarin zal onze volgende held verandering in brengen met eveneens gevaarlijke avonturen als Méchain :
Dominique François Jean Arago.
Geboren in Estragel, Roussillon, Pyreneeën en de 5e zoon in een familie van elf kinderen.
Zijn vader was er burgemeester en heeft er ook een publieke carriere opgebouwd.
Ze waren afkomstig uit Catalonië en zoals we reeds eerder zagen zijn het Catalaans, Occitaans en Mallorcaans eenzelfde taalgemeenschap. Dit zal later nog belangrijk zijn.
In zijn jonge jaren heeft Arago een ontmoeting. met Méchain die daar opmetingen doet en dat zal zijn levensloop beïnvloeden. In 1803 gaat hij naar de Ecole Polytechnique in Parijs.
In 1805 vervangt hij Augustin Méchain, inderdaad zoon van, als secretaris van de sterrenwacht in Parijs omdat deze zijn werk verwaarloost na de dood van zijn vader.
Daar ontmoet hij Jean Biot en samen willen ze het werk van Pierre Méchain voortzetten vanuit Valencia naar de Balearen en ze gaan dit doen tussen1806 en 1808.
Jean Biot (1774-1862) was een franse astronoom in Parijs die bekendheid verwierf door zijn hypothese dat vallende sterren uit de ruimte kwamen en niet aards gebonden. Dat was trouwens ook het idee van Ernst Chladni, de “vader van de meteoren”.
In 1806, op 20-jarige leeftijd, begint hij aan zijn avontuur met het opzoeken van een aantal geodetische punten van Méchain in Frankrijk.. In Spanje krijgen ze nog 2 commissarissen ter beschikking en krijgen ook de instrumenten van Méchain terug.
Ze proberen om Camp Verg in Ibiza te zien op 150km afstand van de spaanse kust. Maar daar hebben ze al een ontmoeting met 2 monniken met moordintenties, maar dat loopt nog goed af. Na 6 maanden, zoals Méchain al voorspelde, hebben ze uiteindelijk succes. Arago moest toppen zoeken om merktekens te plaatsen. Dat was niet zo eenvoudig, want de meeste van die bergtoppen werden om strategische redenen gecontroleerd door verzetsstrijders. Spanje was in anarchie en chaos wegens de onderwerping van Napoleon. Deze was al keizer in 1804, maakte zijn code Napoleon, richtte zijn gendarmerie op en verloor daarbij nog tegen de engelsen in 1804 bij de slag van Trafalgar. Er was dus honger en onrust in Spanje. Er was wel hulp van de nationale garde maar dat is meer symbolisch.
Tijdens een stormachtige nacht verleent Arago onderdak aan een gewapende man en dat bleek later een leider van het verzet te zijn. Door zijn gastvrijheid wordt Arago gerust gelaten. Maar een aantal dagen later is er nogmaals het verzoek en de knecht van Arago wou de man doden. Arago verzet zich ertegen en nogmaals krijgt Arago een vrijgeleide.
In maart 1807 gaat Biot naar Parijs voor herstelling van de repetitiecirkel en komt in november terug naar Valencia en ze gaan dan verder naar Formentera en zo besluiten ze hun werk in de Balearen. Maar er is weer onrust in Spanje dat tesamen met Portugal en Engeland zal leiden tot de Iberische oorlog van 1808 tot 1814 en waarbij 300.000 franse soldaten het slachtoffer worden.
Er zijn dan nog altijd franse troepen in Noord-Spanje en Arago wordt in Mallorca aanzien als spion. Een franse officier Berthemie wordt naar Mallorca gestuurd om recruten te ronselen maar geeft zich over aan de autoriteiten. Arago komt van een bergtop af en ontmoet er opstandelingen die op zoek zijn naar de fransman. Hij begroet hen hartelijk in het catalaans en dat redt waarschijnlijk zijn leven. Hij geeft zich in juni 1808 ook aan. Arago en Berthemie charteren een boot en vertrekken naar Algiers. Daar huren ze een boot voor Marseille maar worden onderschept door de spaanse marine en worden half augustus naar Rosas overgebracht. Ze geraken toch vrij maar in november 1808 geraken ze in het zicht van Marseille in een zware storm en drijven af naar Sardinië. Ze geraken uiteindelijk toch terug in Algiers voor herstelling van de boot maar worden er aangehouden. De tijden waren blijkbaar ook daar veranderd. Ze komen toch weer vrij in juni 1809 en zetten koers naar Marseille maar door een blokkade van de engelsen worden ze weer onderschept in juli 1809.
Napoleon paste namelijk een blokkade toe tegen de engelsen om de handel te belemmeren met Europa. Daartegenover blokkeerden de engelsen europese havens om de handel te verhinderen met landen buiten het Napoleontische rijk. Arago’s schip wordt vrijgelaten omdat het onder algerijnse vlag vaarde en Arago komt uiteindelijk aan land op 2 juli 1809. Hij was nog altijd maar 23 jaar oud.. De reis van Mallorca naar Marseille duurde één jaar i.p.v. enkele dagen, de expeditie duurde 3 jaar i.p.v. enkele maanden. Arago wordt verwelkomd door de directeur van de sterrenwacht van Marseille met name Jean-Louis Pons.
Arago gaat dan op bezoek bij zijn familie in Perpignan die dachten dat hij dood was. Arago had gelukkig nog zorgvuldig alle observaties bijgehouden en kon dus de vorm van de aarde nauwkeurig vastleggen
Uit de zorgvuldige metingen over 10 graden noorderbreedte was het al duidelijk dat de breedtegraad langer wordt naar de pool toe.
In 1809 wordt hij president van de Academie des Sciences i.p.v. Lalande en blijft astronoom aan de sterrenwacht van Parijs. Hij trouwt in 1811 en woont in de sterrenwacht. Ze zullen twee zonen krijgen. Hij doet vooral opzoekingen en metingen van de polarisatie van het licht.
Hij sluit vriendschap met o.a. Von Humboldt, Laplace, Fresnel, Ampère, Fourier,..en Leverrier kreeg van hem de suggestie om opzoekingen te doen naar een nieuwe planeet wat later zal leiden tot de ontdekking van Neptunus. Hij populariseert de wetenschap en wordt in 1834 directeur van de sterrenwacht. In 1848 stort hij zich tijdelijk in de politiek, wordt minister en kortstondig ook president waarbij hij ook de afschaffing van de slavernij bewerkstelligt in de franse koloniën. In 1851 kan hij nog de slinger van Foucault demonstreren wat trouwens een groot succes werd. Hij stopt als directeur van de sterrenwacht en keert terug naar de Pyreneeën en wordt opgevolgd door Leverrier.
Hij is dan bijna blind en sterft in 1853, 67 jaar en wordt begraven op Père Lachaise in Parijs.
In 1893 krijgt hij een standbeeld in Parijs maar in 1942 wordt het metaal naar Duitsland verscheept en de sokkel staat nu nog altijd leeg. Er is nog wel een standbeeld in Perpignan.
In 1986 wordt voor zijn 200e geboortejaar een herinnering aangebracht in Parijs in de vorm van 135 bronzen medaillons op de meridiaan van Parijs, allemaal binnen de Périferique en tot op 1 meter nauwkeurig op de meridiaan die trouwens ook langs het Louvre loopt.
Er is ook een krater op de maan genoemd naar Arago en hij staat ook tussen de 72 franse wetenschappers die hun naam hebben op de Eiffeltoren.
En er is ook een krater Arago op Mars dichtbij de landingsplaats van Opportunity en ook door die marsrover bezocht.