2012-04 HistoRik over ... Pierre Teilhard de Chardin
Pierre Teilhard de Chardin ( 1881 – 1955 )
Hij was Jezuïet, Theoloog, Paleontoloog, Geoloog en Filosoof.
Waarschijnlijk deed hij niet aan astronomie, maar door zijn kennis filosofeerde hij wel over de kosmologie. Voor mensen boven de 60 jaar zal de naam Teilhard de Chardin wel bekend in de oren klinken, maar daarna is hij toch niet meer in de belangstelling gekomen.
Met de erfgoeddag werd dit jaar gekeken naar onze helden. De volkssterrenwachten verwezen onder andere naar Simon Stevin, Frank de Winne, George Lemaitre en bij Mira werd onze stichter Pater Pieraerts herdacht. En juist hiermee komen we terecht bij Teilhard de Chardin.
Niet dat hij iets bijgedragen heeft aan de astronomie, maar gezien zijn invloed in de filosofie van de jaren 60 willen we zijn ideeën toch weergeven temeer dat zijn ideeën een stempel drukten op het denken van Pater Pieraerts die regelmatig verwees naar zijn idool.
Teilhard de Chardin werd in 1881 geboren in Clermont Ferrand binnen een welgestelde adellijke familie en op 18 jarige leeftijd trad hij toe tot de Jezuïetenorde, maar in 1904 werden de Jezuïeten uit Frankrijk verbannen. Daardoor ging hij in Jersey verder filosofie en theologie studeren.Van 1905 tot 1908 doceert hij natuur- en scheikunde aan het jezuïetencollege in Cairo. In 1912 doet hij ook mee aan de ontdekking van de Piltdown-mens in Groot-Brittannië die beschouwd werd als een aparte tak in de evolutie van de mens, maar toch spoedig als opgezette misleiding werd aanzien en misschien wel als grap bedoeld.
In 1922 wordt hij professor geologie in Parijs. In 1927 doet hij met een team de opgraving van een tand van de Peking-mens en twee jaar later een schedel die de ontdekking bevestigt. Deze Sinanthropus Pekinensis is verwant met de Pitecanthropus van Java van de soort Homo Erectus met in 1936 nog de ontdekking van een tweede Java-mens.
Tot 1937 reist hij regelmatig naar China en werkt mee aan een geologische kaart van China.
Hij blijft in Frankrijk tot na de oorlog maar gaat daarna weer op reis : Rome in 1948, Zuid-Afrika en New York in 1951, Zuid-Afrika en Rhodesië in 1953, Frankrijk in 1954 en New York City in 1955 waar hij sterft op Paaszondag. Hij is dan 74 jaar.
Hoewel hij meestal paleontoloog was, kwam hij als aanhanger van de evolutieleer van Darwin
In conflict met de kerk. Zijn denkbeelden werden veroordeeld door de kerk. Het creationisme (schepping) was in schril contrast met het Darwinisme (evolutie).Het was een bedreiging voor het geloof in God als Schepper.
In 1950 kwam er een anti-modernistische encycliek van paus Pius XII die de leer van TDC veroordeelt. TDC wou uitleggen dat het geloof niet in strijd is met de evolutie. Natuurwetenschappen moeten niet vermengd worden met theologie.
Na zijn dood werden zijn gepubliceerde werken gretig gelezen. Het denken van de vooruitgang na de oorlog sloot zich aan bij zijn ideeën.
Zijn bekendste werk is “Het verschijnsel mens” uit 1955 over het moderne denken van de mens. Hij verdeelt alles in drie periodes : De Kosmogenese met het ontstaan van het heelal, dan de Biogenese waarbij de levenloze stof overgaat naar levende stof en als derde tijdperk de Noögenese (van het grieks NOUS : geest) waarbij de mens beschikt over het zelfbewustzijn.
In een boek dat uitkomt in 1957 staat : “Is Christus nog het middelpunt van het heelal?”
Het Heilig Officie schreef in 1962 dat de dubbelzinnige ideeën in botsing komen met de katholieke leer, en in hetzelfde jaar sprak het Concilie zich uit voor de bedreiging en gevaren van de werken van TDC. Vooral de leer over kwaad (evolutionair afvalproduct) en zonde (door het menselijk bewustzijn is dit een evolutionaire toestand)
Er is een Stichting Teilhard de Chardin met nu ook een website die een boekje uitgegeven hebben als inleiding op het werk van TDC en geschreven door de belgische Professor Dr. Max Wildiers (1904-1996), dewelke ook een aantal keren is komen spreken in Mira op aanvraag van Pater Pieraerts. Wildiers hield zich vooral bezig met de kosmologie :
“De grieken vonden de kosmos een volmaakt geordend geheel. De middeleuwse ideeën grepen terug naar het griekse idee. De kerk hield elke verandering in het wereldbeeld tegen.
Het was het geocentrisme tegen het heliocentrisme tot in 1687 met Newton dat geocentrisme niet meer houdbaar was. Later kwam dan het conflict met de evolutielaar van Darwin als wereldbeeld. Voor de grote baanbrekende ideeën heeft de mens een metafoor nodig zoals de machine, het uurwerk,...”
Galileo, Copernicus, Descartes, Newton,.. bleven trouw aan het Christendom, hoewel hun werken een wapen was om dit Christendom te bestrijden.
De populariteit van Teilhard de Chardin is nu volledig voorbij. Theologen en wetenschappers houden zich niet meer bezig met zijn denken.
In een preek in Aosta in 2009 verwijst Paus Benedictus XVI naar het “Grote Visioen” van Teilhard de Chardin over de liturgie. Er was enkel sprake over de liturgie en (nog) niet over zijn leer.
Misschien is dit een eerste stap tot zijn rehabilitatie binnen de kerk en komt er nog een vervolg. Zijn leer is nu toch uit de mode geraakt en kan men zich wagen aan een volledig eerherstel. Pater Pieraerts zou er dankbaar voor zijn.
Honderd jaar na zijn geboorte werd er een postzegel aan hem gewijd in Frankrijk en in Jersey en ook in België staat hij in 2001 tussen de 80 zegels over de 20e eeuw.