2014-01 HistoRik over ... Maria Margarethe Winckelmann

Maria Margarethe Winckelmann (1670 - 1720)

Als je deze naam opzoekt wordt je waarschijnlijk verwezen naar Maria Margaretha Kirch met soms Winkelman bijgevoegd in verschillende schrijfwijzen. Een beetje zoals bij het echtpaar Hevelius of de Herschels.

Hoewel in die tijd sterrenkunde een mannenwereld was, waren toch 14% vrouwen actief bezig met sterrenkunde of wetenschap, waaronder een aantal min of meer bekend. Maria Winckelmann was een van de eerste bekende astronomen van haar tijd. Ze was ook de eerste vrouw die een komeet ontdekte

Ze werd geboren nabij Leipzig als dochter van een dominee. Ze kreeg zeer goed algemeen onderwijs van haar vader, maar op 13-jarige leeftijd werd ze wees en heeft een nonkel haar verder onderwijs gegeven.

Ze komt dan ook in contact met de boer-astronoom Christoph Arnold, die haar verder onderricht geeft in de sterrenkunde en als assistente fungeert. Door hem ontmoet ze ook Gottfried Kirch (1639-1710) een weduwnaar die ooit leerling was bij Hevelius in Danzig, het huidige Gdansk.Hun relatie is in het begin afgekeurd door de nonkel, omdat hij dertig jaar ouder was, maar uiteindelijk trouwen ze in 1692.

Naar het voorbeeld van Johannes en Elisabeth Hevelius werken ook man en vrouw Kirch goed tesamen. Ze werken samen aan efemeriden en kalenders voor de Akademie der Wetenschappen in Berlijn. Maria kan genieten van de ervaring van Gottfried als waarnemer en rekenkundige en ze ontwikkelen een routine zodat ze om beurten een nacht waarnemingen doen van verschillende sectoren van de nachthemel. Zij kan haar droom waarmaken om aan astronomie te doen en hij heeft niet enkel een goede huisvrouw voor hem en de kinderen, maar ze helpt hem ook in zijn sterrenkundige waarnemeningen en voor de berekeningen van de kalenders. Desalniettemin verkrijgen ze toch zes kinderen die ze goed zullen opvoeden. Soms wordt vermeld dat ze maar vier kinderen hadden, maar twee kinderen zijn jong gestorven : Marie (1693-1697), Christfried (1694-1740), Christine (1697-1782), Sophie (1698-1699), Dorothea (1701-1771), Margaretha (1703-1748).

In 1700 verlaten ze Sachsen en verhuizen ze naar Berlijn, waar Gottfried een aanstelling krijgt als astronoom. Ze werken er weer samen aan waarnemingen en berekeningen voor een nieuwe kalender. Daar doet ze ook haar meest bekende waarneming, namelijk als onafhankelijk mede-ontdekker van komeet 1702 H1. De komeet kreeg de naam Kirch, maar hij heeft altijd bevestigd dat zijn vrouw de ontdekking deed. Maria en Gottfried doen er verder berekeningen en waarnemingen, o.a. van het noorderlicht. Ze krijgt een medaille in 1709 van de Akademie der Wetenschappen, en in 1710 sterft Gottfried op 70-jarige leeftijd. Er wordt een krater op de maan naar hem genoemd. Ze ziet al gauw in dat ze de officiële positie van haar man niet zal verkrijgen en Johann Hoffmann wordt in 1711 de vervanger van haar man als astronoom van de Akademie.  Ze ijvert tot 1712 om toch haar werk aan de kalender te kunnen voortzetten maar ondanks de steun van de president van de Akademie wordt ze toch afgewezen. Ze verhuist dan met haar kinderen naar de private sterrenwacht van Baron von Krosigk in Berlijn en doet er verder aan de waarnemingen en berekeningen van een nieuwe kalender. Na de dood van Krosigk in 1714 verhuist ze naar Danzig en reorganiseert en gebruikt de sterrenwacht van de inmiddels overleden Johannes Hevelius. In 1716 krijgt ze een uitnodiging van Tsaar Peter de Grote om samen met haar zoon Christfried astronomen te worden in Moskou. Christfried was intussen astronoom geworden. Ze gaat niet in op de uitnodiging want haar hart is nog in Berlijn. Hoffmann sterft in oktober 1716 en Christfried wordt aangesteld als astronoom van de Akademie. Ze verhuizen allen weer naar Berlijn en Maria helpt haar zoon zoals ze vroeger voor haar man deed. Ook Christine, die intussen ook astronome geworden is, helpt hierbij,

Maria Margarethe beschouwt zichzelf als de oudere astronoom en volgens de Akademie wordt haar aanwezigheid wat te opvallend en bemoeit ze zich te veel met de zaken van de Akademie. Ze verdient ook door haar astronomische gegevens te leveren voor andere kalenders zoals voor Dresden en voor Hongarije.

Uiteindelijk verzoekt de Akademie in 1717 om de woonst en het observatorium te verlaten.

Ze is verbitterd dat ze nooit  professioneel astronome is geworden en sterft in 1720 op 50-jarige leeftijd aan koorts. Welbeschouwd heeft Maria Margarethe Kirch altijd professioneel werk verricht en is vereeuwigd in planetoide “Mariakirch 9815”.

De zoon en de drie dochters doen het werk aan de Akademie voort. Christfried blijft vrijgezel, is hardwerkend en blijft op zijn post tot zijn dood in 1740, geveld door een hartaanval. Christine tesamen met haar twee zusters doet het werk voor de kalenders verder na de dood van haar broer en verricht ook meer werk in de meteorologie. Ze blijft er werken tot 1774. Ze is dan 77 jaar en geeft haar werk op wegens gezondheidsredenen.

Ze stelt voor om de later beroemde astronoom Johann Bode op te leren en haar te vervangen, wat ook gebeurt.

Ze sterft acht jaar later in 1782 in Berlijn. Ze was de laatst overlevende van de familie Kirch die driekwart eeuw hun stempel drukten aan de Akademie der Wetenschappen in Berlijn.