2018-01 Ken je klassiekers: Olympus Mons
Onderwerp
Olympus Mons
Beeld
Copyright: NASA
Technische gegevens
Object: de reusachtige schildvulkaan Olympus Mons op buurplaneet Mars
Datum creatie: 22 juni 1978
Copyright: NASA
Instrument: Viking Orbiter Mars Digital Image Model met mozaïek op basis van zwart-wit camera in medium resolutie, gecombineerd met kleurencamera in lage resolutie
Auteur: Jody Swann, Tammy Becker en Alfred McEwen van de United States Geological Survey met het Planetary Image Cartography System (PICS), een beeldbewerkingssysteem ontwikkeld door het bureau in Flagstaff, Arizona
Afstand tot object: elliptische baan van Viking 1 rond Mars van 320 km tot 56.000 km hoog
Korte beschrijving
Deze beroemde foto van Olympus Mons is een mozaïek, gemaakt op 22 juni 1978 op basis van gecombineerde zwartwit- en kleurenbeelden van de camera’s aan boord van het Amerikaanse ruimtetuig Viking 1.
De NASA had het Vikingprogramma opgezet met als doel te landen op onze buurplaneet Mars en op het oppervlak aldaar te zoeken naar eventuele sporen van leven. Naast Viking 1 was er ook Viking 2, en beide ruimtesondes bestonden enerzijds uit een landingstoestel en anderzijds uit een stuk dat in een baan rond Mars zou blijven ronddraaien.
Olympus Mons zelf is een reusachtige schildvormige vulkaan, een beetje vergelijkbaar met de schildvulkanen zoals we die op Hawaï vinden. Voor zover we momenteel weten is het de grootste vulkaan en berg in het zonnestelsel.
In de tweede helft van de negentiende eeuw had de beroemde Marswaarnemer Giovanni Schiaparelli (de man van de zogezegde kanalen op Mars) al waargenomen dat in periodes van planeet omvattende stofstormen waarbij het Marsoppervlak onzichtbaar was er toch een paar fenomenen te zien waren. Schiaparelli redeneerde terecht dat het bijgevolg om objecten moest gaan die hoog uitsteken boven de omringende gebieden. Het was hij die sprak over Nix Olympica (de Olympische sneeuw), wat dan later Olympus Mons zou worden.
De platte vulkaan heeft centraal een hoogste krater die 24 km boven de vlakte in de wijde omgeving uitsteekt, terwijl de basisdiameter meer dan 600 km bedraagt.
Ter vergelijking zie je hieronder twee schetsen met bovenaan Olympus Mons geplaatst op de kaart van Frankrijk, en daaronder Olympus Mons ten opzichte van Mount Everest en het eiland Hawaï met de vulkanische toppen van Mauna Kea en Mauna Loa.
Rondom de imposante vulkaan is een steile rotswand van zowat 6 km hoog en met een diameter van 550 km.
Hoe is Olympus Mons zo hoog kunnen worden? Dat heeft te maken met het gegeven dat – in tegenstelling tot op onze planeet – er bij Mars vrij vroeg in de geschiedenis van de planeet een einde kwam aan de platentektoniek. Op Aarde drijft de korst, verdeeld in een aantal grote continentale platen, op een langzaam stromende onderliggende laag als het ware stroperige kneedbare aardkorst. In de loop der tijd verschuift die laag en voert de bovenliggende platen met zich mee.
Op Mars blijven de zogenaamde hotspots waar de magma van binnenin de planeet aan het oppervlak komen en voor vulkanische activiteit zorgen heel lang op dezelfde plaats en kan de vulkaan blijven groeien. Olympus Mons is zo gigantisch geworden door duizenden en duizenden opeenvolgende lavastromen in de loop van enkele miljarden jaren die uithardden en als basis dienden voor daarover stromende nieuwe lava. Uiteindelijk is er zo een 70 km dikke stevige korst ontstaan die de Olympus Mons draagt.
Maar grote schildvulkanen worden niet alleen groter door steeds nieuwe lava die er bovenaan bijkomt, dat gebeurt ook doordat ze aan hun basis breder worden en zich uitspreiden. Immers, de vulkaan wordt groter en groter en ook steeds zwaarder. Bijgevolg wordt de druk onder de vulkaan zo groot dat de bodem daar niet verder meer samengedrukt wordt maar zorgt voor ondergrondse laterale bodemverschuivingen.
De hellingen van Olympus Mons zijn in zijn geheel genomen helemaal niet steil: met een gemiddeld stijgingspercentage van amper vijf graden zou zelfs een ongeoefende wandelaar gemakkelijk naar boven geraken.
Omdat de vulkaan zo enorm groot is en omdat de hellingen zo weinig stijgen zou het voor iemand die op Mars vanop afstand naar Olympus Mons kijkt onmogelijk zijn om de berg in zijn totaliteit te zien, zelfs vanop zeer grote afstand. Evenzo zou iemand die boven op de top zou staan niet merken dat hij op een reusachtige berg staat. Het gegeven dat de horizon maar enkele kilometers ver is en de kromming van de planeet maken immers dat de zachte glooiing van de helling zich tot heel ver achter de horizon uitstrekt.
Copyright: NASA
Zijdelings zicht op Olympus Mons op basis van een mozaïekbeeld van Viking met daarin verwerkt de hoogtemetingen van het MOLA-instrument (Mars Orbiter Laser Altimeter) aan boord van de Mars Global Surveyor. De asymmetrie van de vulkaan is duidelijk zichtbaar op deze opname.