2018-04 Ken je klassiekers: Achterkant van de Maan
Onderwerp
Achterkant van de Maan
Beeld
Copyright: Public Domain
Het bijschrift in Cyrillisch schrift luidt ‘Fotografia 1’.
Technische gegevens
Object: Achterkant Maan
Auteur afbeelding: OKB-1 ontwerpbureau onder leiding van Sergei Koroljov
Copyright: Public Domain
Instrument: AFA-E1 camera met groothoekobjectief
Datum creatie: 7 oktober 1959
Afstand tot object: 63.500 km
Korte beschrijving
Bestaat er een donkere kant van de Maan? Uiteraard niet. Ofwel stellen we dat door de draaiing van de Maan rond zijn as elk stuk Maanoppervlak gedurende een bepaalde periode door het licht van de Zon beschenen wordt. Ofwel stemmen we in met wat Pink Floyd op hun plaat ‘The Dark Side of the Moon’ uit 1973 aan het eind van het finale nummer Eclipse fluisteren: “There is no dark side of the Moon, really. Matter of fact, it’s all dark.”
Feit is dat we vanaf de Aarde steeds naar dezelfde kant van de Maan kijken, een gevolg van het gegeven dat de Maan net even snel rond zijn as draait als dat hij een omwenteling maakt rond onze planeet. Daardoor is er een achterkant van de Maan die wij vanop Aarde nooit kunnen waarnemen.
Om helemaal juist te zijn: de Maan schommelt een beetje terwijl hij rond de Aarde draait, we noemen dat libraties, en daardoor kunnen we toch iets meer dan de helft van het Maanoppervlak zien op Aarde, meer bepaald 59% ervan.
Maar wat die achterkant van de Maan betreft: het was wachten op het ruimtevaarttijdperk om ter plekke een kijkje te kunnen gaan nemen.
Op 4 oktober 1957 werd Spoetnik 1 gelanceerd, de weg naar de ruimte lag open. En precies twee jaar later, op 4 oktober 1959, stuurde de Sovjet-Unie een Luna 8K72-raket naar onze Maan met een duidelijke opdracht: voor het eerst foto’s maken van de achterkant ervan.
Het was de periode van de Koude Oorlog, en de machtsstrijd tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten werd ook in de ruimte gevoerd, de zogenaamde Space Race. De rivaliteit tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten zorgde daarbij voor ettelijke primeurs, zoals de eerste satelliet in de ruimte, de eerste mens in de ruimte, enzovoort.
In die wedloop speelde de Maan een prominente rol. De Amerikanen hadden hun Surveyor-programma dat het bekende Apollo-programma voorbereidde, terwijl de Russen met Luna ook een ambitieus programma op tafel hadden liggen. In totaal zouden er twintig Luna-missies plaatsvinden tussen januari 1959 en oktober 1970.
Het was Luna 3 die op 4 oktober 1959 werd gelanceerd en op 7 oktober de historische opnames maakte van de achterkant van de Maan.
In totaal werden er 29 foto’s gemaakt, daarbij werd 70% van de achterkant van de Maan gefotografeerd. De eerste foto werd om 03:30 uur UT gemaakt van op een afstand van 63.500 km, de laatste foto werd veertig minuten later gemaakt van op 66.700 km.
Op 8 oktober deed men verschillende pogingen om de beelden naar de Aarde te zenden, maar dat lukte niet omdat het signaal te zwak was. Maar aangezien Luna 3 op terugreis was naar onze planeet, lukte de transmissie tien dagen later wel. Per beeld duurde dat ongeveer een half uur, en er werden op die manier 15 – volgens andere bronnen 17 – bruikbare beelden naar de Sovjet-Unie doorgestuurd.
Enkele dagen later, op 22 oktober, verloor het vluchtleidingscentrum het contact met Luna 3. Men vermoedt dat het ruimtetuig in maart of april 1960 opbrandde in de aardatmosfeer, maar mogelijk gebeurde dat opbranden pas enkele jaren later, hierover bestaat geen zekerheid.
De foto’s zijn in lage resolutie en er zit veel ruis in het signaal, maar toch valt meteen op dat er een groot verschil is tussen de voor- en achterkant van de Maan: op de pas ontdekte achterkant zijn niet alleen veel meer grote inslagkraters te zien, maar het oppervlak wordt ook gekenmerkt door weinig grote donkere basaltvlaktes, de zogenaamde ‘maria’ (meervoud van ‘mare’, zee) die op de voorzijde wel opvallend aanwezig zijn.
Op het beeld dat we hier bespreken is het linkse kwart een deel van de voorkant van de Maan, de rechtse drie vierde is de voor ons op Aarde onzichtbare achterkant.
En ondanks de povere beeldkwaliteit van de foto’s die Luna 3 doorgestuurd had, publiceerden Sovjet-wetenschappers een jaar later op basis daarvan een atlas van de achterkant van de Maan met maar liefst vijfhonderd oppervlaktekenmerken.
Vijftig jaar later werd de Amerikaanse Lunar Reconnaissance Orbiter gelanceerd om het Maanoppervlak in hoge resolutie in beeld te brengen. De afbeelding hieronder vergelijkt de opname van 1959 met die van 2009.
Copyright: Public Domain
Links op het internet
Russisch filmpje over Luna-3 en de foto van de achterkant van de Maan
Cosmos Magazine over de beroemde eerste foto van de achterkant van de Maan
Oppervlak Maan via Google Maps
Prima artikel over de technische kant van het maken en doorsturen van de foto’s