2021-03 Ken je klassiekers: Gevaar uit de ruimte
Onderwerp
Gevaar uit de ruimte: inslagkraters
Beeld
Copyright: Copernicus Sentinel-2, ESA
Bron: https://scihub.copernicus.eu/dhus/#/home
Beeld: Manicouagan Reservoir, ringvormig kratermeer in het noorden van Quebec, Canada
Gebeurtenis
Verscheidene momenten in het verleden, maar ook in de toekomst
Locatie
Zowat overal op Aarde
Korte beschrijving
BOEM... Paukeslag !! ...
Had dichter Paul Van Ostaijen zo’n 65 miljoen jaar geleden geleefd, zou dit de manier zijn waarop hij de meteorietinslag op het Mexicaanse schiereiland Yucatan zou hebben omschreven. Een meer dan 10 km grote meteoriet kwam daar met een enorme vaart in botsing met de Aarde, waarbij een grote hoeveelheid rotspuin in de lucht werd geslingerd. Deze stofwolken blokkeerden wereldwijd maandenlang het zonlicht waardoor planten niet meer konden groeien. De dinosauriërs en grote zoogdieren die leefden van deze voedselbron stierven massaal uit, en kleinere zoogdieren en organismen kregen zo de kans zich te ontwikkelen en hun plaats in de wereld in te nemen.
Normaal fenomeen
De Chicxulubkrater in Yucatan is slechts één van de vele littekens die meteorietinslagen op de Aarde hebben achtergelaten. Sinds haar ontstaan zo’n 4,5 miljard jaar geleden werd de Aarde voortdurend gebombardeerd met stukken stof‑ en steenmassa’s uit de ruimte. Nu nog zijn invallende deeltjes geen uitzonderlijke gebeurtenis, elke dag komt wel ergens een klein of groter steentje in de aardse atmosfeer terecht. Meestal is het zonder gevolg en brandt het ding op door wrijving met de lucht en ziet men een lichtstreep of lichtbol. Als de meteorieten in de oceaan vallen of in grote onbewoonde gebieden terecht komen, zoals Antarctica, de woestijn of afgelegen gebergten, worden deze niet direct opgemerkt en liggen ze te wachten tot meteorietenjagers ze ontdekken. Zware brokstukken die in zee terechtkomen kunnen echter wel een tsunami veroorzaken.
Grotere meteorieten richten meer schade aan en laten hun sporen na. Zowat overal op Aarde vindt men inslagkraters, sommige zijn miljoenen jaren oud of nog recent, sommige zijn duidelijk zichtbaar of ontdekt men pas later omdat de erosie ze aan het zicht heeft onttrokken, sommige zijn slechts enkele of tientallen kilometers breed. Wetenschappers registreren de gevonden kraters en doen onderzoek naar de samenstelling en kenmerken ervan.
Meteorietenjagers gaan tot het uiterste om exemplaren te vinden, met het doel ze te bestuderen of te verzamelen. Ook in het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen ligt een hele verzameling meteorieten in talloze schuifjes en archiefkasten te wachten om hun geheimen prijs te geven!
Lees dit artikel op onze website over de zes gekende Belgische meteorieten.
Herkomst
Planetoïden, ook asteroïden genoemd, in de zone tussen Mars en Jupiter, bewegen zich in een baan rond de Zon en vormen in principe geen gevaar voor de Aarde. Maar het is altijd mogelijk dat een object uit zijn baan geraakt, en dan kan hij ons pad kruisen.
Ook onze Maan en andere planeten krijgen te maken met inslagen, waarbij het gebeurt dat stukjes van deze hemellichamen de ruimte in worden geslingerd, waarbij die dan mettertijd op Aarde kunnen terechtkomen. Zo zal je op onze volkssterrenwacht ook een Marssteentje kunnen ontdekken, afkomstig van de meteoriet die in 1911 is neergekomen in het plaatsje Nakhla in Egypte.
Naast voormelde deeltjes uit de planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter vormen ook brokstukken van kometen een gevaar. Kometen bestaan uit bevroren rots en puin en zijn afkomstig uit de Kuipergordel en Oortwolk, in de buitendelen van ons zonnestelsel. Zij bewegen zich in een elliptische baan rond de Zon. Om de zoveel tijd komen zij in de nabijheid van de aardbaan, en telkens zij terugkomen vallen ze verder uiteen in nog meer brokstukken. Zo wordt de 'puinhoop' die zij achterlaten steeds groter, met meer kans op meteorenregens.
Opsporing verzocht
Omdat brokstukken, gaande van enkele meters tot enkele kilometers grootte, enorme schade kunnen aanrichten mochten zij in bewoonde gebieden terechtkomen, wordt nu proactief gezocht naar mogelijke aardscheerders, zodat tijdig maatregelen kunnen worden genomen om een catastrofe te vermijden.
Het Amerikaanse ‘Near-Earth Object Observations Program’ van de NASA speurt met behulp van telescopen, opgesteld op diverse plaatsen op Aarde, naar mogelijke aardscheerders. Bedoeling is alle planetoïden in kaart te brengen die een risico voor impact met onze planeet vormen. Een volgende stap is een manier vinden om dat gevaar af te wenden door de baan van dat gevaarlijk object te veranderen of door het object te verbrijzelen. Maar dit vergt jaren voorbereiding, en het is moeilijk te voorspellen of de methode effectief zal werken en welke gevolgen het allemaal zal hebben.
Andere gevaren uit de ruimte
Als het op gevaar uit de ruimte aankomt, moeten we ook in eigen boezem kijken, want de mens is eveneens verantwoordelijk voor tonnen ruimteschroot. Overblijfselen van afgedankte ruimtetuigen en verouderde satellieten zitten gevangen in een baan rond de Aarde en vormen een bedreiging.
Copyright: NASA. Public Domain
Gelukkig groeit het besef dat dit moet worden aangepakt, en zowel de NASA als de ESA zetten projecten op om het ruimteafval te registreren. Er wordt gezocht naar manieren om het ruimtepuin op te vangen en gericht te laten opbranden of naar de Aarde terug te brengen om het daar te vernietigen.
Gevaar uit onverwachte hoek...
Ze geeft ons energie, licht en leven, maar toch kan de Zon voor problemen zorgen. Het magnetisch veld rond de Aarde beschermt ons tegen de elektrisch geladen deeltjes die door de Zon de ruimte worden ingeblazen, maar een krachtige zonnevlam die recht op de Aarde afkomt kan wereldwijd voor problemen zorgen. Satellieten, computergestuurde apparaten, communicatiemiddelen, ... kortom alle elektronische apparatuur zal zodanig overbelast worden dat ze uitvalt.
Copyright: ESA - Monitoring Space Weather
Ten slotte, in de héél verre toekomst, als de Zon het einde van haar levenscyclus ingaat, zal zij zodanig uitzetten dat de planeten dichtbij, dus ook de Aarde, stilaan onleefbaar worden en ten slotte verdwijnen in de hete gloed van de Zon. Maar daar moeten we nu nog niet van wakker liggen...
Conclusie ?
Al vier miljard jaar draait de Aarde schijnbaar rustig baantjes rond de Zon, toch is zij constant in gevaar! Vanuit de ruimte loert de dreiging van inslagen door planetoïden en kometen, ruimtepuin en afgedankte ruimtetuigen, loert de dreiging van magnetische zonnestormen, enzovoort. Maar ook van de Aarde zelf kan onheil komen: vulkaanuitbarstingen, extreme klimaatwijzigingen, aardbevingen, vervuiling, ... Net als de dino’s kunnen wij elk moment getroffen worden door een catastrofe, maar gelukkig heeft de mensheid nu de kennis om te zoeken naar oplossingen. En ook al lijken die nu nog sciencefiction, toch moeten we vertrouwen hebben in de 'science' zonder 'fiction'...
Links op het internet
Impact! The Meteor Impact Crater Google Map Viewer (scaredycatfilms.com)
Lijst van inslagkraters op Aarde - Wikipedia
The Nakhla Meteorite (nasa.gov)
Near-Earth Object Observations Program | NASA
Ruimteafval: een tikkende tijdbom! - Spacepage
Tekst: Martine De Wit, juni 2021