2024-02 Ken je klassiekers: De Rozetnevel
De Rozetnevel, ook wel Rozettenevel genoemd, is een uitgestrekte emissienevel die vaagweg de vorm heeft van een roos, vandaar de naam.
Onderwerp en identificatie
Locatie: in sterrenbeeld Monoceros of Eenhoorn
Rechte klimming: 06h 33m 45s
Declinatie: +04° 59' 54"
Afstand tot Aarde: + 5.200 lichtjaar
In de beroemde Messier-catalogus is de Rozetnevel niet terug te vinden, maar wel in de even beroemde NGC, de New General Catalogue.
Omdat de Rozetnevel een complexe structuur is zijn er in die cataloog meerdere aanduidingen: NGC 2237, NGC 2238, NGC 2239, NGC 2244 en NGC 2246.
Beeld
Copyright afbeelding: Janos Barabas via Astrobin.com
Een eenhoorn met een roos
Elke amateurastronoom kent zeker wel het mooie wintersterrenbeeld Orion met zijn prachtige Orion‑ en Paardenkopnevel, maar niet ver daarvandaan bevindt zich nog een constellatie die onze aandacht verdient. Aan de linkerzijde van Orion vind je het sterrenbeeld Monoceros, of Eenhoorn, dat zijn naam dankt aan het fabelachtige dier dat reeds in oude Oosterse legendes werd beschreven.
Monoceros bevat geen opvallend heldere sterren, de magnitude ervan schommelt tussen 3 en 9, maar rechts bovenaan waar de kop van de Eenhoorn zich bevindt kan men een nevel ontwaren die gerust mag toegevoegd worden aan de lijst van astronomische klassiekers: de Rozet‑ of Rosettenevel. De nevel is rond van vorm en roept het beeld op van een symmetrisch gevormde rozet, met wat fantasie herkent men de koningin der bloemen, de roos.
Geïoniseerde waterstof
De nevel is een zogenaamd HII-gebied, dat wil zeggen een uitgestrekt gebied van interstellair gas dat bestaat uit geïoniseerde waterstof, en heeft een diameter van 130 lichtjaar en een massa van wel 10.000 keer die van onze Zon. Binnenin bevindt zich een grote open sterrenhoop, gevormd door pas geboren hete blauwe sterren die zoveel ultraviolet licht uitstralen dat de gaswolk van de nevel wordt geïoniseerd. Hierdoor gaat de nevel zelf ook röntgenstraling uitzenden en kan hij worden waargenomen door ruimtetelescopen die röntgenstralen detecteren.
Chandra X-ray Observatory
In 1999 lanceerde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA met het ruimteveer Columbia het Chandra X-ray Observatory. Deze ruimtetelescoop bevindt zich in een baan op grotere hoogte dan de Hubble Space Telescope en observeert vandaar gebieden in het universum die röntgenstralen uitzenden. Die kunnen afkomstig zijn van neutronensterren, jonge hete sterren of gebieden rond een zwart gat. De waarnemingen laten toe om het ontstaan, de structuur en evolutie van het universum te begrijpen. De Chandra-missie van de NASA is een samenwerking met andere wetenschappelijke instellingen en is gepland om een 25-tal jaar actief te zijn. Op het moment van schrijven (maart 2024) is de missie nog steeds actief en productief.
Copyright afbeelding: NASA & Public Domain
NGC-nummering
In de NGC-cataloog krijgt de Rozetnevel het nummer NGC 2244, maar eigenlijk slaat dit nummer op de open sterrenhoop centraal in de nevel. De nevel werd op verschillende momenten gecatalogeerd en ook de nummers 2237 tot en met 2239 en 2246 verwijzen ernaar. De catalogus van hemelobjecten waargenomen door verschillende astronomen, zoals o.a. William en John Herschel, John Flamsteed…, werden in hun eigen catalogus opgelijst. Tot in 1880-1890 de Deens-Britse astronoom Johan Dreyer orde op zaken stelde en de deepsky objecten in de tot op heden gebruikte New General Catalogue oplijstte.
De Rozetnevel is ook gekend onder het nummer Caldwell 49, dit is een lijst opgesteld door Patrick Moore-Caldwell, een Britse astronoom van vorige eeuw, die vooral voor de amateur-waarnemer bestemd was.
Hoe dan ook, roos of rozet… het is een nevel die elke waarnemer zal verwonderen!
Meer weten?
The Rosette Nebula | Astrophotography Examples Through a Telescope (astrobackyard.com)
Tekst: Martine De Wit, maart 2024