De appelboom van Newton op Volkssterrenwacht MIRA


De wellicht indrukwekkendste intellectuele prestatie die ooit door mensen werd gerealiseerd vond plaats onder de schedelpan van één van de grootste genieën die ooit geleefd heeft: de Engelsman Isaac Newton (1642-1727). Deze complexe en wat wereldvreemde figuur mag zonder overdrijven de vader van de moderne wetenschap genoemd worden.

Beeld%20Isaac%20Newton.jpg

In 1687 verscheen zijn Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, misschien wel het belangrijkste wetenschappelijke boek dat ooit gepubliceerd werd. In dat boek formuleerde Newton zijn drie beroemde bewegingswetten en ook zijn wet van de universele zwaartekracht. Dankzij deze theorie is het ook mogelijk om op een wiskundig onderbouwde manier de beweging van de planeten rond de Zon te verklaren.

De originele tekst uit 1687 vind je in pdf-bijlage aan dit artikel.

Volgens de legende kwam Newton in 1666 op dat idee toen hij onder een appelboom zat te piekeren over de reden waarom de Maan rond de Aarde draait. Toen hij een appel uit een boom zag vallen werd het verband hem duidelijk: objecten trekken elkaar aan met een kracht die evenredig is aan het product van hun massa's en die omgekeerd evenredig is met het kwadraat van hun onderlinge afstand. Hij werkte die wetmatigheid ook helemaal wiskundig uit. Om dat te doen ontwikkelde hij op eigen kracht een heel nieuw stuk wiskunde dat bekend zou worden als de differentiaal- en integraalrekening.

Het verhaal van de appelboom speelde zich af in het Engelse plaatsje Woolsthorpe. Daar werd Newton in 1642 geboren.

In 1666 keerde hij van de universiteit van Cambridge terug naar Woolsthorpe omdat er in de stad een pestepidemie woedde. Later zou men naar 1666 verwijzen als Newtons wonderjaar, zijn 'Annus mirabilis'.

 

Een eerste bezoekje aan Woolsthorpe Manor

Omdat je in het leven je helden zelf kan kiezen, leek het een mooi idee om met enkele kompanen van MIRA een bezoekje te brengen aan het huis van Charles Darwin en aan het geboortehuis van Isaac Newton, en in eenzelfde moeite een aantal astronomische bezienswaardigheden in Engeland te bezichtigen.

De trip vond plaats half juni 2012, en we bezochten achtereenvolgens

  • Down House, het huis waar Charles Darwin leefde en zijn beroemde ‘On the Origin of Species by Means of Natural Selection’ schreef;
  • het Greenwich Royal Observatory waar een mooie collectie astronomische instrumenten te bewonderen vallen, alsook de ‘officiële’ nulmeridiaan zich bevindt (ook al wist ons uitmuntende gezelschap via gps de ‘echte’ nulmeridiaan 102,5 m oostwaarts daarvandaan te situeren);
  • het Mullard Radio Astronomy Observatory (MRAO) enkele km ten zuidwesten van Cambridge, waar enkele belangrijke radiotelescopen te zien zijn en zeker ook de beroemde ‘wasdraden’ van Jocelyn Bell waarmee zij als eerste pulsars ontdekte;
  • het Whipple Museum of the History of Science met een respectabel aantal objecten die tonen hoe er in de vorige eeuwen aan wetenschap werd gedaan.

Maar de bekroning moest nog volgen: een bezoek aan Woolsthorpe Manor, het geboortehuis van Isaac Newton.

 

Woolsthorpe%20Manor.jpg

Copyright: Volkssterrenwacht MIRA vzw

 

Wij wilden graag kennismaken met de omgeving waar de jonge Isaac een groot stuk van zijn jeugd had doorgebracht en waar hij nadien, toen hij aan de universiteit in Cambridge studeerde, terugkeerde omdat er in de stad pest heerste. Zoals hierboven reeds vermeld zou Newton in die jaren zijn intellectueel grootste prestaties leveren.

Woolsthorpe Manor is een goed onderhouden landgoed met enkele gebouwen en een ruime tuin. Er is een bezoekerscentrum waar je een filmpje over de persoon Newton en het belang van zijn werk te zien krijgt en waar ook een aantal experimenten opgesteld staan i.v.m. de klassieke mechanica en de bewegingswetten van Newton. Het woonhuis is ingericht zoals het er moet uitgezien hebben in de zeventiende eeuw, je zou je zo kunnen inbeelden dat Newton zelf komt binnenwandelen.

In de tuin staan meerdere fruitbomen, maar je ziet meteen welke de beroemde appelboom is: degene waar een lage omheining van houtvlechtwerk rond staat.

Net zoals Archimedes die uit zijn bad springt en naakt de straat op rent terwijl hij eureka roept of Galilei die zware bollen van de toren van Pisa naar beneden gooit, is het verhaal van de appel van Newton een iconisch verhaal dat gepaard gaat met een belangrijk nieuw inzicht in de natuurkunde.

Wat het waarheidsgehalte van dergelijke verhalen is, is een andere kwestie. Je kan in ieder geval via het pdf-document in bijlage aan dit artikel een aantal historische bronnen erop nalezen wat het verhaal van Newtons appel betreft. Met dank aan Herwig Ronsmans voor het grondige opzoekingswerk.

Uiteraard ligt het wetenschappelijke belang van Isaac Newton in de theorieën die hij in zijn Pricipia (1687) en Opticks (1704) uiteenzette.

Maar het verhaal van de appel die uit de boom valt en Newton inspireert tot een van de grootste inzichten in het wetenschappelijk denken maakt het allemaal kleurrijker en menselijker. En zoals je in het pdf-document kan lezen heeft Newton mogelijk zelf ook bijgedragen tot het ontstaan van het appelboomverhaal...

Tijdens het bezoek rijpte bij ons het idee om in de voortuin van onze volkssterrenwacht een heuse nazaat van deze beroemde appelboom te planten.

En daarom vroegen we een kort onderhoud bij de directrice van Woolsthorpe Manor om onze bedoelingen kenbaar te maken. We werden vriendelijk ontvangen, en ons verhaal over wat MIRA op gebied van sterrenkunde en wetenschap aan het grote publiek te bieden heeft en over de mogelijkheid om via het planten van een Newton appelboom de figuur van Isaac Newton bij ons in de kijker te zetten, viel duidelijk in goede aarde.

Zo werden er volgend op het bezoek via mail een aantal afspraken gemaakt, we deden een schenking aan de National Trust, een overkoepelende organisatie die waakt over  het goed bestuur en behoud van Britste historische en natuurlijke monumenten. Een concrete en niet onbelangrijke afspraak was alleszins dat er in april 2013 een pakje voor ons zou klaarliggen met daarin... een aantal enten, afkomstig van de enige echte Newton appelboom uit de tuin van Woolsthorpe Manor.

 

Kostbaar transport: een pakje met enten

Begin april 2013 trokken we opnieuw naar Woolsthorpe, en zoals afgesproken lag daar een pakje kostbare enten klaar, het pakje werd ons plechtig overhandigd door de directie Margaret Winn en Jannette Warrener.

Voorwaarde waaronder we de enten meekregen: er geen commercieel misbruik van te maken en ze enkel maar te gebruiken voor de appelboom in de voortuin van MIRA.

De woelige Noordzee kon ons niet deren, een dag later stonden we ’s ochtends vroeg al in Vliermaal om onze kostbare lading te overhandigen aan Paul Van Laer van de Nationale Boomgaardenstichting. Hij engageerde zich persoonlijk om de twijgjes uit Woolsthorpe deskundig te enten op een inheemse onderstam.

Appelboom%20naar%20MIRA.jpg

Gedreven door een onbedwingbare nieuwsgierigheid brachten we eind mei 2013 opnieuw een bezoekje aan Vliermaal om toch even poolshoogte te nemen bij de Boomgaardenstichting. Daar zagen we tot onze grote tevredenheid te midden van vele honderden andere jonge boompjes de eerste bloesems op de voor ons gereserveerde stammetjes, de enten uit Woolsthorpe hadden de overtocht van het Kanaal goed overleefd en verkeerden zeer duidelijk in prima gezondheid!

Vervolgens stond ons niets anders te doen dan geduldig te wachten tot het prille boompje voldoende tot wasdom was gekomen om zijn definitieve plaats te kunnen innemen in de voortuin van MIRA.

 

Happening op zaterdag 22 november 2014: Isaac Newton in Grimbergen

Affiche%20Newtonhappening.jpg

Anderhalf jaar later: de natuur had zijn werk gedaan en onze Newton appelboom was klaar om officieel op MIRA geplant te worden!

Via deze link kan je een interview in dit verband beluisteren dat op 1 oktober 2014 werd uitgezonden in het uitstekende programma Nieuwe Feiten op Radio1.

Ter gelegenheid van dit bijzondere gebeuren organiseerden we op 22 november 2014 een happening op MIRA rond de figuur van Isaac Newton.

We exposeerden een origineel exemplaar uit 1713 van de tweede druk van de Principia.

Er was een thematentoonstelling rond Isaac Newton en zijn tijd.

Veel succes was er ook voor onze appelproefstand waar iedereen verschillende appelsoorten kon proeven en waar men meteen ook veel informatie kreeg over de rol van de appel door de eeuwen heen.

Met Floris Cohen (universiteit Utrecht) en Patricia Radelet-de Grave (universiteit Louvain-la-Neuve) kregen we twee gerenommeerde sprekers over de vloer. Professor Cohen schetste de persoon Isaac Newton alsook zijn belang voor zijn en onze tijd, professor Radelet had het over waar het verhaal van de appel van Newton vandaan kwam.

Er waren workshops voor jongeren rond de mechanica van Newton.

We organiseerden een cartoonwedstrijd voor jongeren, onderaan dit artikel zie je de fraaie cartoon die Jasper Bouchet ons bezorgde.

En we kregen zowaar bezoek van Isaac Newton himself, meer bepaald in een levendig toneelstukje waarin Newton samen met Helena van Troje een aantal beroemde appelverhalen uit de wereldgeschiedenis de revue lieten passeren.

 

Feest%20op%20MIRA.jpg

Maar het hoogtepunt van de happening was ongetwijfeld het planten in de voortuin van MIRA van een echte nazaat van onze nieuwe trots, een echte nazaat van de beroemde appelboom van Newton. Die eer was weggelegd voor Philippe Muyters, Vlaams minister van Wetenschap en Innovatie.

 

Onze Newton appelboom op MIRA: van 2014 tot 2018

We zijn bijna vier jaar later, en dankzij het vakmanschap en de toewijding van één van de vrijwillige medewerkers op MIRA (hartelijke dank bij deze, Daniël !!!) is het boompje rustigjes gegroeid tot een flinke jonge appelboom. En voor het eerst heeft onze Newtonboom deze zomer ook vrucht gedragen: één enkel appeltje!

Appelboom%20voortuin%20MIRA.jpg

We mogen ons nu dus al voorbereiden op een rijkere oogst volgend jaar, misschien kunnen we dan waarlijk Newton appelmoes serveren op MIRA? 

 

Cartoon%20Jasper%20Bouchet.jpg
Cartoon Jasper Bouchet, 2014

 

Bijlages