The Science House Column 016: Respect voor de oudjes
Grote filosofen gaan over het algemeen uit van één premisse: hun voorgangers waren een bende idioten.
En, laat ons eerlijk zijn, wij hebben de neiging net zo te denken. De huidige generatie vindt de vorige generatie dommer dan zichzelf, laat staan wat we denken over mensen die generaties geleden leefden. Ziektes die van de goden komen, een hel diep in de Aarde, engelen die planeten voortduwen, de Zon die rond de Aarde draait … We vinden het vaak een hoop troep van een bende naïevelingen die niet de moeite namen om even na te denken.
Met de kennis van het heden is het gemakkelijk om de kennis uit het verleden belachelijk te maken. En met technologie van vandaag kan je zonder problemen vroegere metingen als amateuristisch wegzetten.
Maar alles wat we nu weten, danken we aan die idioten van vroeger. En zo idioot waren die helemaal niet. De Homo Sapiens Sapiens (we vinden onszelf wel érg slim…) van pakweg 5.000 jaar geleden had dezelfde verstandelijke vermogens als de Homo Smartphone van vandaag. Het enige verschil zit hem in feitelijke kennis. Vaak werd gediscussieerd met heel valabele argumenten maar binnen het kennisgebied van die tijd.
Toen Galilei in de 17de eeuw beweerde dat de Aarde rond haar eigen as draaide, waren de tegenwerpingen helemaal niet zo van de pot gerukt :
1. “Als de Aarde draait en je gooit een steentje naar beneden vanuit een toren, dan beweegt de Aarde verder terwijl de steen naar beneden valt. Dan zou de steen dus naast de toren moeten vallen.” – hèhè – iedereen weet toch dat de steen meedraait met de Aarde en je dus een combinatie krijgt van twee snelheden? Maar dan moet je besef hebben van samengestelde beweging… Kennis dus.
2. “Als de Aarde draait, dan zouden de mensen aan de evenaar er gewoon moeten afgeslingerd worden omdat de snelheid daar het grootst is.” - ja hoor, dat effect kenden ze zeker in die tijd: leg maar een steentje op een draaiend rad en je ziet dat het er af glijdt als het rad snel genoeg draait. Je kan dit argument maar ontkrachten als je de relatieve grootte van de verschillende effecten kent, met name de zwaartekracht en de centripetale kracht. Kennis (en metingen) dus.
3. “Als de Aarde draait, dan zou het aan de evenaar verschrikkelijk moeten waaien” – en inderdaad: steek je hoofd uit het raam van een rijdende wagen en je voelt duidelijk de wind langs je oren. Men ging er immers van uit dat de Aarde 'in de lucht' draaide. Een heel redelijke aanname. Dat er sprake was van een schilletje lucht dat meedraaide wist niemand. Kennis dus.
4. “Hoe zou zo’n immens groot ding als de Aarde aan het draaien raken?” – tja, hoe komt het dat de Aarde draait? Dan kom je terecht bij het ontstaan van de planeten en behoud van impulsmoment … Leg dat maar uit.
Dus een beetje respect voor de generaties vóór ons is wel op z’n plaats. Die hebben écht wel nagedacht.
Tenzij je natuurlijk leest over iemand die 100 jaar geleden beweerde dat de tijd niet voor iedereen even snel loopt.
Dat was pas idioot.
Tekst: Ignaas Declercq, The Science House – 30 .09. 2021