The Science House Column 021: Schrikkelen

Nieuwjaar – daar zijn we dan weer aanbeland. Jaaroverzichten, goede voornemens, nieuwjaarsconférences…

Ik onthoud ondermeer van 2022 dat we vanaf 2035 een klein beetje later Nieuwjaar gaan vieren (al gaan we daar eigenlijk niks van merken). In dat jaar, en dat hebben ze dit jaar beslist, laten ze de schrikkelseconde vallen.

Schrikkelen kennen we vooral van de 29ste februari, omdat de Aarde nu eenmaal niet braaf in 365 dagen rond de Zon draait. Daardoor loopt de jaartelling op den duur niet meer in de pas met de opeenvolging van de seizoenen. Dat leidde ertoe dat paus Gregorius in de jaren 1500 een nieuwe kalender introduceerde (het mag niet verwonderen dat ze die de 'Gregoriaanse kalender' genoemd hebben). Omdat de jaartelling dan al gruwelijk uit de pas liep, verordende hij dat na donderdag 4 oktober 1582, het vrijdag zou worden, maar dan wel de 15de oktober. Pijnlijk voor je maandloon, maar zo liep de telling weer een beetje beter in de pas met de seizoenen.

Maar de Aarde draait ook niet braaf in 24 uur rond zijn as. En daarvoor zijn schrikkelseconden ingevoerd. Vroeger was dat niet nodig omdat men het uur (of de seconde zo je wil) definieerde als 1/24 van de dag. Voor paardenkoetsen en windmolens is dat allemaal heel oké – maar voor gps-navigatie, internet, en alle huidige hoogtechnologische troep, is zo’n benadering bangelijk onnauwkeurig. Een aardrotatie is niet zo constant – iedere eeuw wordt de dag 1,7 milliseconde langer (de schuldige is vooral de Maan). Men heeft dan maar de seconde gedefinieerd aan de hand van de lichtsnelheid – een betere constante dan de lengte van een dag. En daardoor werden schrikkelseconden een noodzakelijk kwaad.

Maar om allerlei redenen vonden bepaalde wetenschappelijke takken dat niet zo interessant, en na jaren gebakkelei hebben ze eindelijk een compromis gevonden. Dat betekent echter dat we langzaam (maar echt wel heel langzaam) uit de pas gaan lopen.

Een hele boterham om maar te zeggen dat tijdstellingen mensenwerk zijn. De natuur heeft er geen last van – die vindt tijd trouwens relatief. Galilei wist dat, Newton ook en Einstein deed er nog een schepje bovenop. Er gaan zelfs stemmen op in de natuurkunde om de tijd als dusdanig niet meer als variabele te nemen. Want wat is tijd? Tijd wordt altijd verbonden met één of ander periodisch verschijnsel: de slinger van een klok, het trillen van een atoom, … Maar dan is het getal 'tijd' een tussenschakel tussen gebeurtenissen. En misschien hebben we die tussenschakel niet eens nodig.

Niet zo voor de nieuwjaarvierende mensheid – zij het nu op 31/12 of op 22/01 zoals de Chinezen of op om het even welke dag. Wij willen periodisch onze goede voornemens herhalen om dan even periodisch vast te stellen dat er niks van in huis gekomen is.

Maar ook dat is niet zo erg. Goede voornemens zijn immers ook relatief. En misschien hebben we ze ook niet nodig – toch zeker niet tijdens de feestdagen.

Duik met een volle goesting in 2023!

Copyright afbeelding: Free New Year Clipart - Graphics

Tekst: Ignaas Declercq, The Science House – 28/12/2022