Waarom we op 22 december toch nog moeten werken... De wereld vergaat NIET op 21 december! (en ook niet op 28 maart overigens)

Doemdenkers, catastrofe-theorieën, pseudo-wetenschappen,... het is van alle tijden. Je zou verwachten dat dit soort onzin in onze moderne maatschappij met goed opgeleide mensen steeds minder aandacht zou trekken, maar de opkomst van het internet en aanverwante communicatiemiddelen zorgden er juist voor dat de meest idiote beweringen direct massaal aanhangers kunnen krijgen.
Als wetenschapper word je er een beetje moedeloos van, die -voor ons vaak absurde- beweringen systematisch ontkrachten voelt aan als water naar de zee dragen. Als je al eens iemand die met zo'n waanzinnige theorie komt aandraven kan overtuigen met logische en onderbouwde argumenten, staat er 's anderendaags wel iemand anders klaar met een zo mogelijk nog onzinniger bewering. Het is alsof men absoluut wil geloven in het einde der tijden (over de psychologie hierachter stond trouwens een interessant artikel in het december-nummer van het tijdschrift NatuurWetenschap & Techniek).

Maar helaas zijn er ook heel wat onschuldige volgers en navolgers, die zich - meegesleurd door de vaak overweldigende en overdonderende informatie op allerhande spectaculaire websites en nieuwsgroepen - héél grote zorgen maken, en steeds banger het einde der tijden afwachten.
Deze al dan niet kwaadwillig bedachte doemscenario's (een aantal auteurs hebben met hun boeken immers een dik belegde boterham bijeengesprokkeld!) hebben ondertussen al voor slachtoffers gezorgd! Alleen al daarom moeten wij (als als tussenpersonen tussen de wetenschappers en het publiek) toch standvastig blijven overtuigen en uitleggen op welke verkeerde uitgangspunten dergelijke doemscenario's steevast gebaseerd zijn, hoe moedeloos we er ook van worden.

Dit artikel wil dan ook personen die twijfelen of er misschien toch iets gevaarlijks te gebeuren staat op 21 december voorzien van duidelijke en objectieve informatie, zodat men zichzelf kan overtuigen dat er helemaal niets bijzonders aan de hand is deze maand. Wel zullen een aantal onheilsprofeten hun aanhangers héél wat moeten uitleggen, wanneer ze op 22 december wakker worden!

Als sterrenkundigen zijn we uiteraard goed geplaatst om te weten dat er ooit een einde zal komen aan het bestaan van onze planeet: wanneer de Zon een rode reus zal worden wordt de Aarde nagenoeg opgeslokt en is het "over and out"! Zoveel is zeker, maar ook is zeker dat dit pas zal gebeuren over 5 à 10 miljard jaar (5.000.000.000 jaar, jawel: 9 nulletjes!).
Daarnaast zijn er nog een heleboel andere sterrenkundige en geologische catastrofes mogelijk, maar ook hiervoor dient men een goed besef te hebben van de grootte-ordes waarmee men rekent in beide disciplines (en toegegeven, dat is niet altijd even makkelijk voor het "grote publiek"). Mega-vulkanen, botsingen met grote meteorieten, supernova's op niet al té grote afstand,... Het kan allemaal, en -sterker nog- het is allemaal in het verleden al gebeurd! Maar wederom, hoe klein is toch de kans dat dit nèt zou gebeuren in die luttele decennia van één mensenleven!
Bovendien gebeurt een catastrofe van dergelijke omvang ook niet zomaar onverwachts. Een enorme zonnestorm zal ook alleen maar optreden indien de zonneactiviteit zelf ook duidelijk boven het normale ligt (en de laatste maanden is zelfs het tegendeel het geval!). Een "killer-planetoïde" die op ons af komt zouden we toch ook al lang moeten ontdekt hebben, een bruine dwerg of aanverwanten die ons zonnestelsel nadert zou toch ook al ettelijke jaren zijn invloed (aantrekkingskracht!) moeten laten gelden hebben op de buitenplaneten,... Dus zelfs mocht er zo'n fenomeen op komst zijn, dan zal het toch niet voor de eerstkomende tijd zijn aangezien er op dit ogenblik nog geen enkele aanwijzing te bespeuren valt.

Statistiek en doemdenken

Dat is dan ook al het eerste -eigenlijk statistische- argument om gans deze 21-12-2012-nonsens te ontkrachten. Het is egoïstisch (of met een correctere term egocentrisch) om onszelf zo belangrijk in te schatten en te denken dat zo'n enorme catastrofe nu juist in ons mensenleven zou gebeuren!
De menselijke beschaving is al millennia geleden begonnen (een cijfer met 3 nulletjes erachter!). De mens als soort bestaat al miljoenen jaren (een cijfer met 6 nulletjes erachter!). Het leven op Aarde gaat al enkele miljarden jaren mee, en de Aarde zelf al bijna 5 miljard jaar (een cijfer met zomaar even 9 nulletjes achter!).
En dan zou het juist moeten gebeuren in die 70-80 jaar van een typisch mensenleven (een cijfer met ocharme één schamel nulletje achter!). Komaan zeg :-)...

Einde van wat?

Einde van de wereld? Einde van het leven? Einde van de mens? Einde van de menselijke beschaving?

Dat is misschien nog het meest verwarrende bij al deze doemdenkers: ze weten niet wat ze willen. Ze gebruiken al deze termen door elkaar heen, maar de verschillen zijn wel erg groot.

1. Het einde van de wereld , dat zal het alvast niet zijn. Met uitzondering van de rode-reus-fase van de Zon (over 5-10 miljard jaar, zoals we hierboven al schreven) is er niet direct iets wat hiervoor kan zorgen
2. Het einde van het leven? Tja, ook niet hé! In het verleden is het er een paar keer héél dichtbij geweest. En dan spreken we niet over het uitsterven van de dino's op de overgang van Krijt en Tertiair: er zijn daarvoor nog véél massalere sterftes geweest (tot 90% van alle soorten op Aarde!). Maar zelfs die enorme rampen slaagden er niet in om ALLE leven te vernietigen: 't is redelijk hardnekkig hé...
3. Het einde van de mens?. Welleuh, ook daar zijn we in het verre verleden soms héél dichtbij geweest! Omstreeks de IJstijden schijnt het aantal individuen van de menselijke soort soms wel héél laag geweest te zijn, maar ook dit "onkruid" scheen niet te willen vergaan...
4. Dus zullen we het er maar op houden dat ze eigenlijk bedoelen "Het einde van de menselijke beschaving..." (...zoals we ze nu kennen).

Maya's

Maar meneer, de Maya's hebben het toch voorspeld?
Het zal je verbazen, maar de Maya's zitten hier voor niets tussen! Sterker nog, hun hedendaagse nakomelingen (de ruime omgeving van Yucatan -Mexico en Guatemala- wordt grotendeels bevolkt door afstammelingen van die grote Maya-cultuur) zijn zelfs helemaal niet opgezet met gans deze heisa. Zij vinden het héél erg dat gans hun cultuur nu gereduceerd wordt tot "zij die het einde van de wereld voorspelden"!
In werkelijkheid is het verhaal gewoon ontsproten aan het oververhitte brein van een paar westerlingen: volgens hen stopt de Maya-kalender op 21 december 2012, en -nog straffer- is er géén enkel Maya-document gekend dat gewag maakt van een latere datum!
Dat laatste is nogal wiedes: véél Maya-documenten zijn er sowieso niet bewaard (de Spaanse conquistadores uit de 16de en 17de eeuw hebben daar nogal huis gehouden!), en bovendien waren de Maya's nu ook niet bepaald verwoede science-fiction-schrijvers! Net zoals bij de meeste oude culturen zijn het vooral (saaie) administratieve gegevens, samen met al dan niet glorieuze en/of mythologische geschiedenis die te boek gezet werden.
En die kalender, eigenlijk ook al een probleem. We weten redelijk goed hoe die in zijn werk ging (o.a. gebaseerd op Venus, en niet op de jaarlijkse seizoenen zoals bij ons of de maankalender van Joden en Islam), maar zijn nog steeds niet 100% zeker van zijn startdatum.
Enfin, de apocalyps-profeten kunnen zich hierachter verschuilen, en over enkele jaren/decennia/eeuwen nog eens beweren dat de Maya-kalender stopt :-).

Kalenders en automobielen

Maar nogmaals meneer, die kalender die stopt dat moet toch iets betekenen?
Dat beweerden sommigen toch ook omstreeks het jaar 2000 (en naar het schijnt ook omstreeks het jaar 1000!)... en toch leven we nog lustig verder!
Een kalender moet je zien als de kilometerteller van een auto: tandwieltjes die ingrijpen op andere tandwieltjes (de km's, dan de tientallen kilometers, dan de honderden,...). Niemand maakt zich toch ongerust als de kilometerteller van de wagen 99.999 nadert (behalve in de beroemde sketch uit "In de Gloria" natuurlijk...)?
Net zoals onze kalender werkt met de tandwieltjes "dag", "maand" en steeds oplopende "jaartallen", werkte die lange-termijn-kalender van de Maya's (want ja, er was er ook één voor meer dagelijks gebruik) met de ondertussen roemruchte eenheden K'atun, B'aktun, P'iktun enz.
Welnu, als al die eenheden op hun einde lopen, dan zijn er twee mogelijkheden: ofwel voegt men er een extra, grotere eenheid aan toe (ons jaartal 999 werd uiteindelijk ook gevolgd door het jaar 1000 en niet door het einde van de wereld!), ofwel start men terug bij nul (zoals de kilometerteller). De Maya's hielden zelfs beide mogelijkheden open, want in tegenstelling tot wat velen denken konden ze wel degelijk grotere eenheden gebruiken -zelfs al hadden ze die toen nog helemaal niet nodig!

Drie planeten op één rij...

...als dat niet voor rampen zorgt!
Euh nee, dat gebeurt elk jaar wel eens, zonder enige invloed (en vaak ook véél fraaier om zien dan deze samenstand van Mercurius-Venus en Saturnus).
Logisch toch ook: de Maan staat honderden tot duizenden keren dichterbij dan al die planeten, en toch heeft ze nog niets meer kunnen realiseren dan eb en vloed! Het water (en een beetje de bodem onder onze voeten) gaat hoogstens enkele decimeter tot meters op en af. Maar daarvoor heeft ze dus wel ettelijke miljarden jaren moeten trekken en sleuren (vergelijk het met een bad waarin je probeert golven te creëren: je moet toch een tijdje met je handen bewegen om de golven hoog genoeg te krijgen om over de rand te klotsen).
En nu zouden die véél verder gelegen planeten op enkele dagen tijd voor rampen moeten zorgen! Niet echt waarschijnlijk...
Trouwens: die samenstand is ondertussen al achter de rug (4 december), en behalve een (spijtige maar helemaal niet buitengewone) aardbeving in Japan hebben we het toch maar mooi weer overleefd :-).

Pas op voor de Zon!

Vergeet die planeten, 't was toch een zonnestorm die voor ons einde zou zorgen?
De zonne-activiteit varieert inderdaad in een cyclus van (ongeveer!) 11 jaar, en we verwachten stilaan het volgende maximum (waarschijnlijk in 2013). Dat was voldoende voor de "believers" om dit als ultiem argument naar voor te schuiven, eenmaal ze in hun hoofd gehaald hadden dat Armageddon er aan kwam (en ze dringend goede redenen nodig hadden om dit ook te staven).
Helaas voor hen blijkt die Zon de laatste weken nu zelf niet goed mee te werken, terwijl de cruciale datum steeds dichterbij komt! 't Ziet er inderdaad naar uit dat het geen spectaculair zonnemaximum wordt, de "stijgende fase" zit tot nog toe merkelijk onder het gemiddelde.
Maar ook een onverwachtse grote zonnestorm zal absoluut niet zo schadelijk zijn voor het leven op Aarde... Wel zou onze moderne digitale maatschappij een behoorlijke klap kunnen krijgen (elektriciteitsnetwerken, telecommunicatienetwerken, internet, dat is allemaal véél gevoeliger ervoor). Maar nogmaals: er zijn absoluut geen aanwijzingen (integendeel) dat er ons in de nabije toekomst zoiets te wachten staan. Op langere termijn (decennia, eeuwen) moeten we hier misschien toch wat meer rekening mee houden (maar da's werk voor de technici en ingenieurs!).

Dansende polen

En nu we het toch over de Zon hebben: die zonnestorm ging toch de polen van de Aarde doen omkantelen?
Weer een fraai staaltje van "de klok horen luiden, maar niet weten waar de klepel hangt". De effecten van zonnestormen zijn inderdaad het grootst aan de Aardse polen (zwakke plekken in het magneetveld van de Aarde), maar daar eindigt dan ook het verband.
Het aardmagnetisch veld heeft inderdaad de gewoonte om nu en dan eens om te polen... maar dat "nu en dan" moet je wel als een geoloog bekijken: daar zitten steevast honderdduizenden jaren tussen. En het fenomeen zelf doet zich ook niet op enkele weken of maanden voor, maar toch in (geologisch gesproken) relatief korte tijdsspannes (duizenden jaren). Eerst verzwakt stilaan het bestaande veld tot het helemaal verdwenen is, om dan langzaam terug op te bouwen - ondersteboven.
Voor alle duidelijkheid: het is dus NIET de Aarde zelf die eventjes een koprol doet, maar enkel de naald van je kompas die dan naar het zuiden zal wijzen ipv naar het noorden. En bovendien speelt de Zon hier ook helemaal geen rol in...Vaak wordt trouwens beweerd dat tijdens zo'n "ompoling" de gevolgen van een zonnestorm veel groter zouden zijn, maar ook dat argument is al lang weerlegd.
Ja sorry hé, de werkelijkheid is blijkbaar een pak minder dramatisch dan de doem-scenario's...

Conclusie: er zal op 22 december toch nog moeten gewerkt worden! En hopelijk mogen we jou die dag ook ontvangen op MIRA, want dan doen we zoals elk jaar terug mee aan de Nationale Sterrenkijkdagen...

Nog meer kritische beschouwingen hierover?

 

 

• bovenstaande is immers maar een kleine greep uit het enorme aantal "doenscenario's" die ondertussen opdoken. Op 2012hoax probeert men die één voor één te weerleggen.
• er is natuurlijk de immer kritische Bad Astronomer Phil Plait
• het weekblad HUMO had enkele jaren geleden al het gezonde verstand om het evenzeer kritische SKEPP enkele vragen te stellen over de infame Patrick Geryl, schrijver van talloze boeken over het onderwerp (die hallucinant genoeg héél wat succes kennen en zelfs kritiekloos aangekocht worden door de meeste bibliotheken!).
• en ook op de website van SKEPP zelf zijn uiteraard kritische artikels te vinden over het onderwerp, en over de persoon Patrick Geryl
• en er is ook de nodige uitleg te vinden bij de NASA
• ook een aanrader voor wie zich meer wil verdiepen in het weerleggen van dit en andere wijdverspreide foute ideeën, is het héél vlot geschreven boek van Herman Boel en Patrick De Witte (Vergaat de wereld in 2012?), of Het Woordenboek van de Skepticus.


• Voor wie aanwezig was op de uiterst gesmaakte lezing van Ronny Martens (zaterdag 15 december, MIRA): hier kan u de inhoud van zijn presentatie nog eens nalezen (pdf-formaat).